عصر ساختمان:هر ساختمان از دو بخش اصلی تشکیل شده است که شامل اجزا و عناصر سازهای و غیرسازهای میباشد. بخش اعظم هزینههای ساختمان برخلاف تصور مربوط به اجزای غیرسازهای است و متاسفانه آسیبپذیرترین و آسیبرسانترین بخش ساختمان نیز همین عناصر هستند.
به گزارش پایگاه خبری«عصرساختمان » به نقل از شهروند، اجزای سازهای ساختمان :اجزای سازهای به بخشهایی از ساختمان اطلاق میشود که جهت مقابله با نیروهای مختلف وارده بر ساختمان (مانند نیروهای وزنی شامل: وزن ساختمان و تجهیزات داخلی و نیروهای جانبی شامل: باد و زلزله) طراحی و اجرا میشوند. جزییات اجزای سازهای توسط مهندسین سازه تحلیل و طراحی میشود.
برخی از اجزای سازهای ساختمانها عبارتند از:
ستونها و پایهها- انواع سقفها نظیر: طاق ضربی و سقفهای تیرچه بلوک- تیرهای اصلی و فرعی- بادبندها- دیوارهای باربر (دیوارهای حمال و یا برشی)- پیها و...
اجزای غیرسازهای ساختمان
اجزای غیرسازهای ساختمان، کلیه اجزا و محتویات داخل ساختمان، به جز قسمتهای سازهای هستند که در هنگام طراحی از آنها برای باربری ثقلی یا جانبی ساختمان استفاده نمیشود. نوع و مشخصات اجزای غیرسازهای ممکن است توسط مهندسان معمار، مکانیک، برق و طراحان داخلی تعیین و بدون دخالت طراح حرفهای و توسط مالکین و مستأجرین پس از ساخت ساختمان، خریداری و نصب شود. اجزای غیرسازهای ساختمانها را میتوان به سه دسته کلی زیر تقسیم کرد:
تأسیسات مکانیکی و الکتریکی
شامل سیستمهای برودتی، گرمایشی، آبرسانی، اطفای حریق، بالابرها، پلههای برقی و سیستمهای برقرسانی به بخشهای مختلف ساختمان.
اجزای معماری
شامل سقف کاذب، پارتیشنها، درب، پنجره و...
مبلمان و اثاثیه
شامل تلویزیون، یخچال، کولر و ...
شکل زیر اجزای غیرسازهای ساختمان را نشان میدهد. مشاهده میشود که اغلب اجزای سازهای توسط اجزای غیرسازهای پنهان شدهاند.
اهمیت آسیب به اجزای غیرسازهای
میزان اهمیت آسیبدیدگی اجزای غیرسازهای در زلزله بسته به پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم آسیبها، در سه دسته «ایمنی جانی»، «خسارات مالی» و «کاهش یا قطع قابلیت استفاده از ساختمان» قابل بررسی هستند:
آسیبدیدگی هر جزو غیرسازهای خاص، درجات مختلفی از هریک از سه نوع ریسک فوق را درپی دارد. به علاوه آسیب به اجزای غیرسازهای گاه بهطور مستقیم و گاه به شکل غیرمستقیم و از طریق پیامدهای خود باعث جراحت و مرگ میشود.
ایمنی جانی
نخستین نوع خطر، جراحت یا کشتهشدن افراد در اثر آسیبدیدگی و سقوط اجزای غیرسازهای است. حتی اجسام به ظاهر بیخطر نیز درصورت سقوط ناگهانی مهلک هستند. برای مثال، اگر قاب ١۰کیلوگرمی لامپ مهتابی به خوبی به سقف مهار نشده باشد، در اثر زلزله از سقف رها شده و روی فرد سقوط میکند که احتمال ایجاد جراحت و صدمات را درپی خواهد داشت. شکستن شیشه، واژگونی قفسهها و کمدهای سنگین و بلند، نمونههایی از آسیبهای غیرسازهای بالقوه خطرناکی هستند که در زلزلههای گذشته مشاهده شدهاند.
خسارات مالی
در اکثر ساختمانها، پی و سازههای فوقانی تقریبا ٢۰ تا ٢٥درصد هزینه کل ساختمان را به خود اختصاص میدهند و بقیه هزینهها شامل اجزای مکانیکی، الکتریکی و معماری است. اثاثیه ساکنین شامل تیغههای متحرک، مبلمان، کمدها، تجهیزات اداری و پزشکی نیز بهایی گزاف داشته باشد، بنابراین خسارات وارده به اجزای غیرسازهای و محتویات یک ساختمان میتواند هزینه زیادی را به مالکین تحمیل کند، زیرا بخش اعظم ارزش ساختمان شامل این اقلام میشود. مثلا خسارات مالی ناشی از تخریب و انهدام اثاثیه ساختمان اغلب نزدیک به یکسوم کل هزینههای زلزله برآورد میشود.
بهطور مثال در زلزله ١٩٨٩ که در کوههای لوپتارما حوالی سانفرانسیسکو آمریکا رخ داد، طی بررسی ٨ موزه در سانفرانسیسکو مشخص شد که تقریبا به ١٥۰ قلم بیش از ٥۰۰,۰۰۰ اقلام موجود در موزهها خساراتی وارد شد که ضرر و زیان ناشی از آن درحدود ١۰میلیون دلار برآورد شد. در موزه هنرهای آسیایی در سانفرانسیسکو، با مجموعهای به ارزش حدود ٣میلیارد دلار، خسارت وارده به ٢٦ قلم از اقلام موجود باعث تحمیل هزینهای در حدود ٣میلیون دلار شد. البته در تمامی این موزهها، بخشی از اقدامات کاهش ریسک قبل از وقوع زلزله به مورد اجرا گذارده شده بود که مانع بروز خسارات سنگینتر شد.
کاهش یا قطع قابلیت استفاده از ساختمان
علاوه بر ملاحظات ایمنی جانی و خسارات مالی وقوع خسارات اجزای غیرسازهای محتمل نیز، انجام کارهای معمول در ساختمان را مشکل یا غیرممکن میکند.
به عبارت دیگر، بعد از تهدیدهای جدی ایمنی جانی، احتمال از کارافتادن و کاهش کارایی ساختمان پس از وقوع زلزله، اغلب مهمترین ریسک است. عوامل خارجی زیادی بر راهاندازی و بهرهبرداری مجدد از ساختمان درشرایط بعد از زلزله تاثیر دارند که ازجمله میتوان به قطع آب و برق، آسیبدیدگی سازههای ترابری، بینظمی اجتماعی، موانع امنیتی، پلیسی و... اشاره کرد.
به طور مثال، طی زلزله ١٩٩٤ نورتریج، آسیبهای وارده به اجزای غیرسازهای باعث تعطیلی و از کار افتادن موقت١۰ بیمارستان مهم شد. بیمارستانهای مورد اشاره عموما خسارات سازهای اندک یا ناچیزی دیده بودند، اما عمدتا به علت آسیبدیدگی تأسیسات آب، قادر به خدماترسانی نبودند. در بسیاری از این بیمارستانها علت نشت آب، ایجاد شکستگی در لولههای آب بوده است.
روشهای کاهش خطرات اجزای غیرسازهای
روشهای گوناگونی برای کاهش خطرات محتمل مرتبط با آسیب زلزله بر اجزای غیرسازهای وجود دارد. این راهکارها میتوانند گامهای ساده و ابتدایی مبتنی بر تشخیص عامیانه و غیرفنی تا اقدامات پیچیده تخصصی باشند. گامهای ساده شامل تغییر محل اثاثیه سنگین و با مرکز ثقل مرتفع از نزدیکی راهروها و درها و تختخوابها و نیز اجرای بعضی از جزییات مهاربندی است. در سازمانهای بزرگ با ساختمانهای پیچیده، در طراحی جزییات مهندسی تأسیسات و عناصر معماری ساختمانها، استفاده از خدمات مشاوران متخصص ضروری است. در اماکنی مانند بیمارستانها، موزهها، کتابخانهها، آزمایشگاهها و ساختمانهای صنعتی، معمولا مبلمان، اثاثیه و تجهیزات ویژهای وجود دارد که برای طراحی جزییات مهار مناسب جهت آنها نیز باید از خدمات مشاورین متخصص استفاده شود.
بازرسی عناصر غیرسازهای ساختمان
ساختمان باید مورد بازرسی قرار گیرد. شناسایی عناصر غیرسازهای آسیبپذیر در زلزله از طریق بازرسی ساختمانها امکانپذیر است. در مورد هر جزو سازهای به سه موضوع باید توجه شود:
*امکان صدمه به افراد در اثر خرابی جزء مورد نظر درشرایط زلزله؛
*امکان واردشدن خسارت زیاد مالی در اثر خرابی جزء مورد نظر درشرایط زلزله؛
*امکان اختلال و وقفه در عملکرد ساختمان در اثر خرابی جزء مورد نظر درشرایط زلزله؛
در پارهای از عناصر نمیتوان برای موارد فوق فورا پاسخ صریحی یافت، زیرا گسیختگی عناصر غیرسازهای باعث خسارات مستقیم و غیرمستقیم میشود. بهعنوان مثال، درصورت شکستگی لوله آبفشان اطفای حریق، خسارت وارده به خود لوله آبفشان زیاد نیست، اما خسارت غیرمستقیم آن بر نازککاری و نیز محتویات ساختمان زیاد خواهد بود.