به گزارش پایگاه خبری«عصر ساختمان» به نقل از ایسنا، در فاصله دو بار کوبیدن بیل، نفس عمیقی می‌کشد و می‌گوید: در روستای ما همه جوان بودند. حالا همه پیرند. گاو داشتیم، گوسفند داشتیم، گردو و بادام داشتیم، اما حالا همه به شهر رفته‌اند و آن‌هایی هم که مثل من مانده‌اند درآمدی ندارند.

در پاسخ به این پرسش که «پس چطور زندگی می‌کنید» می‌ایستد، به افق زرد رنگ دریاچه نگاه می کند، عرق از پیشانی شوره‌زده‌اش پاک می‌کند و می‌گوید: در مضیقه هستیم. همه اقواممان به شهر رفته‌اند. من چهل و پنج سالم است و حالا باید بیایم از بغل دریاچه بیل بزنم و نمک بردارم توی گونی بریزم.

بیل را کنار می‌اندازد، گونی پر شده را بر دوش بلند می‌کند، دور می‌شود و زیر لب واگویه می‌کند: شغل؟ بیکارم. بیکار شده‌ام. همه‌مان بیکار شده‌ایم.

این تپه‌های بیابانی زمانی زیر آب‌های دریاچه بود

نجات دریاچه ارومیه اولین مصوبه دولت حسن روحانی بوده است. از آن زمان مردم، رسانه‌ها و نهادهای گوناگون، گام‌های زیادی برای نجات دریاچه برداشته‌اند، اما دریاچه قدم به قدم عقب رفته و پرده پرده رنگ‌پریده‌تر شده است. منطقه جبل کندی که زمانی بستر دریاچه ارومیه بود، حالا به بیابان بی‌آب و علفی بدل شده که تپه‌های ماسه‌ای همچون روستای مصر و کویر مرکزی ایران دارد، دو روستا را خالی از سکنه کرده و 13 کیلومتر از آب فاصله دارد!

مدیر دفتر منابع طبیعی آذربایجان غربی دراین‌باره می‌گوید: منطقه جبل کندی یکی از سایت های ما در احیای دریاچه ارومیه است. نتیجه کارهای ما در این بخش در قالب افزودن آب ورودی دریاچه نبوده و وظیفه نداشته ایم و تنها وظیفه ما در حوزه تثبیت ریزگرد بوده است.

میرصمد سیدموسوی اضافه می‌کند: در سایتهای مختلف، پروژه های بیولوژیکی و بیومکانیکی انجام شده است و به جرأت می توانیم بگوییم که ریزگردها را تثبیت کرده ایم. پای بوته های قره داغ که سال 94 کشت شده، به سادگی می توان دید هر بوته گاهی تا چند تن، گرد و غبار را تثبیت کرده است.

وی یادآور می‌شود: یک پروژه دیگر ما احداث بادشکن غیرزنده به طول 120 کیلومتر بوده است که برای احداث این بادشکن از چوب خشک شده درخت گز استفاده کردیم و جایی که درختان گز داشت، همان ها را هرس و استفاده کردیم.

مدیر پروژه احیای دریاچه ارومیه در اداره کل منابع طبیعی استان آذربایجان غربی نیز درباره این منطقه می‌گوید: قبل از عملیات ما ممکن نبود که اینجا بایستیم و صحبت کنیم، چندین دوربین ما خراب شد، در آذربایجان غربی که دومین استان پر آب کشور بود، نمی شد تصور کرد چنین بیابانی وجود داشته باشد.

مجید موسی زاده تأکید می‌کند: ماسه‌ها به سمت روستاها حرکت می کردند و گرد و غبارشان می توانست تا 500 کیلومتر دورتر برود، گرد و غباری که حاوی نمک و عناصر سنگین هم بود و موجب مرگ سرزمین می شد. چندین پروژه بود که شامل مدیریت هرزآب، عملیات بیولوژیک، عملیات بیومکانیک و بیابان زدایی بود. در منطقه جبل کندی کار را محیط زیست انجام داد و نهایتا به اداره کل منابع طبیعی تحویل شد. مجموعا 480 هکتار عملیات کاشت داشتیم و از آن مهم تر قرق را انجام دادیم.

وی یادآور می‌شود: در این منطقه جنگل کاری نمی کنیم بلکه یک کمربند حفاظتی ایجاد می کنیم که گرد و غبار مهار شود. این منطقه تا خود دریاچه در شرایط کنونی حدود 13 کیلومتر فاصله دارد، در حالیکه همین منطقه قبلا داخل دریاچه ارومیه بود و اکنون نیز درون محدوده پارک ملی دریاچه ارومیه است. اینجا همه چیز به شدت علیه بوته بود و محدودیت شدید گونه برای کاشت داریم اما علت موفقیت پروژه این بود که از گونه های بومی منطقه استفاده شد. دو گونه نیکتاریا یا همان قره داغ و تاماریکس یا همان شورگز را کاشته‌ایم که ایجاد نبکا می کند و جلوی سرعت باد را می گیرد و آن را خنثی می کند.

همه هزینه‌ها برای نجات دریاچه ارومیه

کمتر کسی است که درباره دریاچه ارومیه خوانده باشد و سهم کشاورزی ناپایدار را در ایجاد مشکل نداند. با این حال اکنون در بسیاری از مناطق می‌توان طرح‌های بهبود وضعیت کشاورزی را دید که در فضایی سرسبز و دلنشین به تولید محصولات کشاورزی با بازده بیشتر مشغولند و هر کدام روشی را برای کاهش مصرف آب در پیش گرفته‌اند.

خان ارخی یکی از مناطقی است که با 1240 هکتار زمین کشاورزی به صورت سنتی اداره می‌شد. اکنون در 350 هکتار آن آبیاری تحت فشار کلید خورده است. محمد نباتی نماینده مشاور و ناظر پروژه آبیاری تحت فشار این منطقه می‌گوید: تا اینجا تقریباً 4 میلیارد تومان هزینه کرده‌ایم و به همین میزان هم باید بیشتر هزینه کنیم تا پروژه بهره‌برداری شود و بتوانیم سالانه 6 میلیون مترمکعب در مصرف آب کشاورزی صرفه‌جویی کنیم. البته الان در تأمین بودجه به مشکل برخورده‌ایم اما اگر بودجه محقق شود تا پایان سال پروژه به بهره‌برداری خواهد رسید.

چندین پروژه بهبود وضعیت بازده کشاورزی و مدیریت مصرف آب دیگر نیز در منطقه اجرا شده است. از تغییر روش‌های آبیاری گرفته تا تغییر الگوی کشت و ترویج کشت محصولات کم‌آب‌بر.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ارومیه درباره این اقدام‌ها می‌گوید: 5600 هکتار از اراضی کشاورزی را قطره‌ای کردیم و 25 میلیون متر مکعب آب صرفه‌جویی می‌شود.

اسکندر علیزاده اضافه می‌کند: 95 کیلومتر خط انتقال آب احداث کردیم و 238 کیلومتر لایروبی کردیم و 72 رشته قنات را مرمت کردیم که به 2 میلیون مترمکعب صرفه‌جویی آب منجر شده است.

معاون آموزشی جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی نیز از همکاری و تلاش این دستگاه برای نجات دریاچه خبر می‌دهد.

جعفر ایرانی می‌گوید: سه طرح را کلید زده‌ایم. یکی ظرفیت‌سازی برای معیشت جایگزین پایدار در 36 روستای پایلوت استان است که در این طرح دارایی‌های روستا را مشخص می‌کنیم و بسته به آن‌ها کسب و کار پیشنهادی‌مان را معرفی می‌کنیم و برای پیشبرد آن تسهیل‌گری هم می‌کنیم. تمرکزمان هم بر بوم‌گردی و گیاهان دارویی است.

وی ادامه می‌دهد: همچنین در 9 شهرستان استان، در هر شهرستان یک هکتار کشت گیاهان دارویی پربازده و کم‌آب‌بر به صورت پایلوت انجام می‌شود و خرید تضمینی داریم و به این ترتیب امیدواریم که این روند ترویج پیدا کند.

معاون آموزشی جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی اضافه می‌کند: حدود یک سال است که تولید و بسته‌بندی و ارائه نقل ارومیه را با کاربرد گیاهان دارویی مثل گل محمدی، آویشن، به‌لیمو، زنجبیل و … شروع کرده‌ایم و برای بیماری‌هایی مثل کبد چرب، دیابت، چاقی و لاغری، و فشار خون بسته‌های دارویی تعریف کرده‌ایم تا به جای برخی داروهای وارداتی مصرف شود.

ایرانی می‌گوید: راه‌اندازی مرکز مشاوره گیاهان دارویی هم از دیگر برنامه‌های ماست تا مردم برای نیازهای دارویی خود از یک مرکز معتبر مشاوره بگیرند.

دستگاه‌های حفار تونل، آب را به دریاچه می‌برند

اصلاح کشاورزی تنها راه نجات دریاچه ارومیه نیست. تصفیه پساب و تأمین آب بیشتر برای دریاچه ارومیه از دیگر اقداماتی است که توسط ستاد احیا پیگیری و توسط نهادهای دیگر به اجرا گذاشته شده است. اما این گام‌های کوچک اما پرشمار، تنها تلاش‌ها برای نجات دریاچه ارومیه نیستند.

ماشین‌آلات سنگین عمرانی و دستگاه‌های حفاری هم به کار افتاده‌اند. حفاری برای طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه از سال 1394 آغاز شده و دو دستگاه TBM (ماشین حفار تونل) از دو جبهه کاری، ماهانه 700 تا 950 متر حفاری می‌کنند و پیش می‌روند.

طرح انتقال آب برای دریاچه ارومیه از سد کانی سیب آغاز می‌شود، تونلی 36 کیلومتری را به دنبال دارد و 56 کیلومتر مابقی بخشی در کانال و بخشی در بستر رودخانه گدار ادامه پیدا می‌کند تا به دریاچه برسد. انتقال آب در این مسیر ثقلی است و نیاز به ایستگاه پمپاژ ندارد. دستگاه‌های حفار در بخشی از مسیر به گرانیت سخت برخورده‌اند اما کار همچنان پیش می‌رود و تونل با شیب 0.08 درصد ساخته می‌شود. قطر تمام شده تونل 5.5 متر است که 80 درصد مقطع آن را آب پر خواهد کرد و سالانه 600 میلیون متر مکعب آب به دریاچه ارومیه خواهد رساند.

زمان‌بندی پایان کار پروژه و آغاز بهره‌برداری پایان سال 1398 است و مسئولان پروژه می‌گویند تمام جنبه‌های زیست محیطی پروژه لحاظ شده، زون‌های گسله و مخاطرات آبدهی چشمه‌های مسیر بررسی شده، و تبعات اجتماعی هم بررسی شده و در مجموع پروژه بدون مشکل ارزیابی شده و به پیش می‌رود.

دریاچه ارومیه سالانه 3 میلیارد مترمکعب تبخیر و بنابراین نیاز آبی دارد در حالی که در حالت متوسط 2400 میلیون مترمکعب بارندگی را در سطح دریاچه شاهدیم بنابراین به طور طبیعی دریاچه 600 میلیون مترمکعب کمبود آب دارد که این پروژه به دنبال تأمین این میزان آب است. پروژه‌ای که در صورت بهره‌برداری در کنار ده‌ها و صدها گام کوچک و بزرگ دیگر به یاری طبیعت در معرض خطر پارک ملی دریاچه ارومیه خواهد آمد.

پنج کیلومتر لوله‌ی آب‌دزدی که هیچ کس نمی‌بیند

در قلب کوه‌های سرسبز آذربایجان غربی و در 26 کیلومتری شمال غربی ارومیه مخزن سد نازلو قرار گرفته است. آن‌گونه که تصاویر هوایی منطقه نشان می‌دهد در بالادست سد، نه تنها زمین‌های کشاورزی کاهش نیافته و مصرف آبشان کمتر نشده که هکتارها زمین کشاورزی به منطقه اضافه شده است. خطی پنج کیلومتری هم دیده می‌شود، که بر تمام تلاش‌ها برای نجات دریاچه ارومیه خط بطلان می‌کشد. کدام کشاورز ساده می‌تواند برای آبیاری زمینش پنهانی و غیرقانونی پنج کیلومتر لوله بکشد؟

مدیر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: توسعه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه کمر ما را می‌شکند و واقعاً ظلم به حقابه محیط زیست و دریاچه ارومیه است.

فرهاد سرخوش تأکید می‌کند: دولت و مردم این همه هزینه داده‌اند تا با این فشار در بحث کشاورزی با اصلاح الگوی کشت، آبیاری تحت فشار، تجمیع، آبیاری قطره‌ای، انتقال آب با لوله، و همه این راهکارها شاهد 40 درصد کاهش آب کشاورزی باشیم و با این هزینه‌هایی که می‌کنیم صرفه‌جویی در مصرف آب را شاهد باشیم و آب را به دریاچه ارومیه برسانیم.

وی تصریح می‌کند: تازه همین هم طی سال‌ها و ذره ذره فراهم خواهد شد اما کسانی که توسعه می‌دهند از خود سرچشمه و از اصل حقابه ما آب را برداشت می‌کنند که قطعاً ظلم به دریاچه ارومیه است و با این کار تمام هزینه‌ای که ما می‌کنیم و تلاش‌های همه دستگاه‌ها را از میان می‌برند.

وی در پاسخ به اینکه آیا به دستگاه‌های متولی برای برخورد با این تخلف گزارش داده یا نه می‌گوید: به ستاد مرکزی نامه دادیم و آن‌ها هم به معاونت دستگاه مربوطه گزارش کتبی دادند و نماینده‌شان هم محل را بازدید کرد و تخلف محرز شد اما باز شاهد توسعه کشاورزی هستیم.

سرخوش تأکید می‌کند: پنج کیلومتر لوله‌کشی برای توسعه کشاورزی بدون شک تخلف است. دستگاه متولی می‌گوید کتبی به ما بگویند قطعاً برخورد می‌کنیم. ما نه تنها نامه فرستادیم که مختصات دقیق هم ارائه کردیم که ببینند اما نهاد متولی مقاومت می‌کند و می‌گوید ما خبر نداشتیم! شما الان پشت دیوار خانه‌تان چاه بزنید بلافاصله می‌آیند و پلمبش می‌کنند، چطور پنج کیلومتر لوله را می‌گویند خبردار نشدیم؟

شاید اکنون تنها باید منتظر ورود دستگاه‌های عالی‌رتبه نظارتی در حمایت از هزینه‌های سنگین انجام شده به دست دولت، مردم و … برای حفظ دریاچه ارومیه بود تا با تخلفات متعدد و برداشت‌های غیرمجاز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه برخورد شود. اگر چنین نشود، سرنشینان هر هواپیمایی که از فرودگاه ارومیه بلند شود، از یک پنجره چشم‌انداز سرسبز و پربار باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی منطقه را خواهند دید، و از پنجره دیگر، شوره‌زاری بی‌جان، که زمانی دریاچه ارومیه نام داشت.