به گزارش پایگاه خبری«عصرساختمان»به نقل ازعصربازار، حال با بررسی این موضوع، می‌بینیم با رشد و پیشرفتی که در نوع برداشت از معادن سنگ ایران نسبت به سال‌های گذشته ایجاد شده، معدنکاران بخشی از عملیات فرآوری را بر سر معدن و استخراج سنگ از کوه انجام می‌دهند و سنگ را از حالت اولیه خود خارج می‌کنند. به گفته کارشناسان صنعت سنگ تااکنون فقط 20درصد از سنگ تزئینی از کوه جدا شده و 80درصد آن در دل کوه باقی می‌ماند. این درحالی است که با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی می‌توان از این حجم عظیم ذخیره معدنی استفاده کرده و ارزش‌افزوده 200 برابری از آن به‌دست آورد و مشکل کمبود مواد اولیه که از سوی برخی واحدهای فرآوری مطرح می‌شود را رفع کرد. در این‌باره، چندی پیش برنامه رادیویی اقتصاد و معدن گفت‌وگویی را با 2تن از فعالان صنعت سنگ کشور انجام داده که در ادامه می‌خوانید.

عجین شدن استخراج و فرآوری نایب رییس کمیسیون معدن انجمن سنگ ایران در تعریف قانونی مواد خام معدنی گفت: بر اساس آیین‌نامه اجرایی ماده 37 قانون رفع موانع تولید، ماده خام معدنی ماده‌ای است که پس از استخراج یا استحصال تغییری در کیفیت فیزیکی، شیمیایی، ماهیت و نوع آن ایجاد نشود و به همان شکل برای فرآوری به واحد تولیدی واگذار یا صادر شود. این درحالی است که سنگ تزئینی قله سنگ که از کوه جدا می‌شود معدنکار آن را با سیم برش و الماسه به شکل کوپ درآورده و آن را از حالت خام اولیه خارج می‌کند.
در واقع بخشی از فرآوری سنگ‌های ساختمانی برای افزایش بهره‌وری معدنکاری با استخراج عجین شده است؛ یعنی یک مرحله از فرآوری سنگ تزئینی سر معدن و به واسطه بکارگیری روش‌های مناسب استخراج مانند سیم برش انجام می‌شود. اکنون باید مرزبندی کرد اینکه آیا ایجاد ارزش‌افزوده تعیین‌کننده تعریف ماده معدنی خام است یا اینکه هر ماده معدنی که در بدو استخراج از معدن تولید و قابلیت فروش دارد ماده معدنی خام است؟ در واقع بهره‌بردار معدنی برای افزایش بهره‌وری یک بخشی از فرآوری، محصول خود را استخراج کرده و سبب شده ماده معدنی از دید تولیدکننده خام نباشد اما در مقابل سیاستگذار نظری خلاف این دارد.
سیف الله آراسته در این زمینه اظهار کرد: تعارضی بین ارزش‌افروده و ماده خام معدنی وجود ندارد؛ زیرا هر ماده معدنی که از کوه جدا می‌شود خواه ناخواه دارای ارزش‌افزوده مضاعفی خواهد شد. از این رو یک مرحله از جداشدن ماده از کوه انجام شده و هر چه این مراحل بیشتر باشد ارزش‌افزوده ماده معدنی افزایش خواهد یافت و از خام بودن دور می‌شود.
به گفته وی هر محصولی در هر مرحله از تولید می‌تواند خام باشد و در هر مرحله می‌توان بازهم با فرآوری برای آن ارزش‌افزوده بیشتری ایجاد کرد. اینگونه که به محض جداشدن کانه از کانسنگ یک محصول جدید در اختیار تولیدکننده قرار می‌گیرد و دلیل این موضوع تغییر و تحولات فیزیکی به وجود آمده روی ماده معدنی است.
به گفته عضو هیات مدیره انجمن معدنداران استان اصفهان، اسلب سنگ یک محصول نهایی است اما زمانی که در چرخه فعالیت‌های حجمی قرار می‌گیرد یک ماده خام به شمار می‌آید. در واقع زمانی که محصول به‌دست مصرف‌کننده می‌رسد و تغییری در آن ایجاد نمی‌شود، محصول نهایی به شمار می‌آید.

استفاده حداکثری از ذخایر سنگی
درحال‌حاضر شاهدیم کشورهای توسعه‌یافته، برنامه‌ریزی و تلاش‌های بسیاری برای استفاده حداکثری از مواد معدنی خود داشته و توانسته‌اند ارزش‌افزوده قابل‌توجهی از ذخایر معدنی خود به‌دست آورند. در واقع آنها با استفاده از فناوری‌های نوین توانسته‌اند میزان ضایعات را به حداقل برسانند.
آراسته درباره مدیریت و استفاده از ضایعات معادن سنگ‌های ساختمانی در ایران نیز اینگونه گفت: در واقع محصولات باقیمانده از تولید ضایعات نیست بلکه محصول و تولید ناخواسته است. از قدیم بزرگترین معدن نزدیک استان اصفهان معدن «لاشتر» بوده که برای زیربناها و احداث آثار پابرجای استان از این معدن استفاده می‌کردند که تا به امروز نیز ادامه پیدا کرده اما فراگیر نشده است.
وی افزود: اکنون پروژه‌ای در نزدیکی شهر صنعتی محمودآباد (قطب صنعت سنگ کشور) به نام میدان دانشگاه صنعتی در حال احداث است و این درحالی است که کوچکترین استفاده‌ای از سنگ برای ساخت این پروژه نشده است. بنابراین در ساخت‌وسازهای جدید باید تمام بخش‌ها همچون دولت به استفاده از سنگ روی بیاورند تا فرهنگ‌سازی شود.
نایب رییس کمیسیون معدن انجمن سنگ ایران افزود: حال اگر معدنکار بخواهد محصولات ناخواسته خود را به محصول قابل استفاده تبدیل کند سازمان‌های مختلف مجوز همکاری نمی‌دهند که این موضوع نیز جای تامل دارد.
استخراج و آراستگی در کنار یکدیگر
عضو هیات مدیره خانه معدن استان خراسان جنوبی به عنوان یکی دیگر از کارشناسان این برنامه رادیویی درباره نوع فعالیت در معادن سنگ تزئینی کشور گفت: نوع فعالیتی که در معدن شکل می‌گیرد فقط فعالیت استخراجی تنها نیست؛ بلکه استخراج و آراستگی در کنار هم انجام می‌شود.
احمد پروین در ادامه افزود: اگر مانند 25 سال قبل عملیات انفجاری در معدن داشتیم و با انبوهی از قطعات سنگ خرد شده روبه‌رو می‌شدیم آنها را به همان شکل به واحد فرآوری و کارخانه سنگبری منتقل می‌کردیم در این شرایط می‌توانستیم نام ماده خام معدنی را به سنگ‌های جدا شده از کوه اطلاق کنیم. اما امروزه به طور میانگین از هر 100تن یا 1000 تن سنگی که از بدنه کوه جدا می‌کنیم با فرآیندهای به نسبت پیچیده که در کارخانه نیز این اقدامات رخ می‌دهد سنگ را به یک حجم مشخص هندسی تبدیل کرده و بعد وارد چرخه فروش می‌کنیم و نمی‌توانیم آن را ماده خام معدنی به شمار آوریم.
به گفته این فعال معدنی، فرآیند شکل‌دهی روی سنگ جداشده از کوه انجام شده و ضایعات 80درصدی در کوه باقیمانده است اما اگر کل ذخیره موجود در کوه را جدا می‌کردیم آنگاه نام ماده خام معدنی را می‌توانیم بر آن بگذاریم.
وی در ادامه اظهار کرد: با تبدیل سنگ تزئینی به «اسلب» ارزش‌افزوده آن افزایش می‌یابد اما اگر این شکل از سنگ را دوباره وارد چرخه فرآوری کنیم بازهم ارزش‌افزوده آن چندین برابر می‌شود. در واقع هرچه میزان عملیات فرآوری که روی ماده معدنی همچون سنگ‌تزئینی بیشتر می‌شود به ارزش‌افزوده آن اضافه شده و ماده معدنی قبلی به نوعی خام به شمار می‌آید. بنابراین اطلاق بلوکه خام به سنگی که از کوه جدا شده و عملیات برش روی آن انجام شده، صحیح نبوده و به نوعی مبالغه است.

ضایعات 80 درصدی در استخراج درحال‌حاضر اگر شرایطی برای ضایعات معدنی که جزو باطله‌ها به شمار می‌روند به وجود آوریم که امکان استفاده از آن وجود داشته باشد، لازم است تا تعریف ماده معدنی نیز برای آنها بازبینی شود. در واقع با مدیریت ضایعات معدنی و استفاده مضاعف از آنها، دیگر نام ماده خام را نمی‌توان بر آن نهاد.
پروین درباره مدیریت ضایعات معدنی نیز گفت: ارگان‌های داخلی مانند کارخانه‌ها و واحدهای فرآوری که متولی فرآوری سنگ تزئینی در ایران هستند، از صادرشدن بخشی از سنگ‌های تولیدی گلایه‌مند هستند و می‌گویند که این کار سبب می‌شود آنها با کمبود مواد اولیه روبه‌رو شوند.
به گفته وی حوزه معدن برای رشد و توسعه اقتصاد کشور تلاش بسیاری دارند و هرگونه اقدامی را در جهت کمک به رفع نیاز جامعه همچون اشتغالزایی را در برنامه‌های خود می‌گنجانند.
این فعال معدنی با بیان اینکه واحدهای معدنی جزو سهامداران یا مالکان کارخانه‌ها هستند در ادامه افزود: سوال اینجاست که چرا واحدهای فرآوری، بلوک‌های تولیدی معدن سنگ‌های تزئینی که تنها20 درصد ذخیره معدن است را به عنوان ماده اولیه مورد نیاز خود می‌دانند و برای استفاده از 80درصد باقیمانده ذخیره معدن تلاشی نمی‌کنند. پروین افزود: واحدهای فرآوری می‌توانند روی ذخایر باقیمانده در معدن، سرمایه‌گذاری کرده و نیاز خود از این طریق تامین کنند تا به اقتصاد معدن و طبیعت کمک کرده و تضمینی هم برای ذخایر معدنی آیندگان باشد زیرا اکنون زنگ خطر برای روبه پایان رفتن ذخایر معدنی شنیده می‌شود. در این زمینه می‌توان گفت در کشوری همچون چین کمتر معدنی وجود دارد که ضایعات معدنی داشته باشد. زیرا با توجه به شرایط اقتصادی، محیطی و جمعیت این کشور، میزان استخراج هر معدن شاید با میزان استخراج از یک منطقه معدنی ایران برابری کند.
به گفته عضو هیات مدیره خانه معدن خراسان جنوبی، با افزایش میزان استخراج، انتظار می‌رود میزان ضایعات انباشته نیز افزایش یابد، در حالی که اینگونه نیست و شاهدیم در شهرهای سنگی کشورهای بزرگ، کارخانه‌ها برای فرآوری ضایعات طراحی و ساخته شده و اسلب‌های گران‌قیمت را از ضایعات تولید می‌کنند. در واقع آنها نقشه راهی تدوین کرده‌اند تا به تمام خروجی‌های معدنی به عنوان ثروت ملی نگاه کنند و برای تمام خروجی‌های معدن برنامه داشته باشند.

ارزش‌افزوده سنگ‌های تزئینی
به نظر می‌رسد برای رسیدن به نتیجه مطلوب در معدنکاری سنگ تزئینی باید 3 قاعده را رعایت کرد. نخست از هزینه پرداخت شده در معدن حداکثر سودآوری را داشته باشیم. دوم اینکه تمام تلاش خود را برای حفظ محیط‌زیست گذاشته و در کنار این دو موضوع، بیشترین اشتغالزایی را ایجاد کنیم.
پروین درباره تلاش برای بهره‌برداری بهینه از معادن سنگ تزئینی گفت: اکنون 20 درصد آنچه از کوه استخراج شده و وارد چرخه فروش می‌شود؛ در واقع این 20درصد زمانی که وارد کارخانه فرآوری می‌شود ارزش‌افزوده آن 5/2 برابر می‌شود. حال اگر 80درصد باقیمانده در معدن که هیچ استفاده‌ای از آن نمی‌شود در سیستم فرآوری وارد کنیم، ارزش‌افزوده 200درصدی حاصل خواهد شد. (نمونه‌های مشابه آن در جهان وجود دارد و قرار نیست چیزی برای اجرایی شدن آن اختراع شود) این درحالی است که تمام توجه به 20درصد استخراجی جلب شده و انرژی سازمان‌ها و مسئولان درگیر آن شده و آرامش فکری مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان را درگیر خود کرده است. کاش این انرژی را روی 80درصد ذخیره باقیمانده در معادن گذاشته و از آن سود ببریم.