به گزارش پایگاه خبری«عصر ساختمان»، در تاریخ 5 دی 1382، در اثر زلزلهٔ شدیدی که شهر بم و حومهٔ آن را تحت تأثیر قرار داد، ارگ بم تقریباً به‌طور کامل از بین رفت.
جغرافیا و همسایگی‌های مجموعه‌ی ارگ بم
سازندگان این بنای کهن، آن را بالای صخره‌ای وسیع، در جنوب رودخانه‌ی پشت‌رود (رودخانه‌ی بم) بنا کردند. شهر بم و دیواری که به شهربست (دیوار ربض شهر بم) شهرت دارد، در جنوب و در فاصله‌ای بین دو رودخانه (یکی از این رودخانه‌ها پشت‌رود است)، قرار گرفته است. امروزه از رودخانه‌ی پشت‌رود به عنوان یکی از خیابان‌های میان‌شهری استفاده می‌شود. ارگ بم به عنوان عضوی از منظومه‌ عظیم تاریخی است که در بین چندین بنای تاریخی دیگر قرار گرفته است.
شهر تاریخی دارزین، قلعه دختر، بنای چارطاق، ساختمان کوشک و پیر علمدار از جمله عمارت‌های باستانی هستند که بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان را در برگرفته‌اند. شهر دارزین با قدمتی نزدیک به دوران پیش از میلاد، در زمین‌های شمال غربی شهر بم امروزی ساخته شده است و متاسفانه تنها یک روستای کوچک که در قسمت غربی آن وجود دارد، همچنان آباد‌ است.
«بم و فضای فرهنگی آن» در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است. این ارگ عظیم که در مسیر جادهٔ ابریشم قرار دارد سده 5 پیش از میلاد ساخته شده‌است و تا سال 1850 پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود. به‌طور قطع مشخص نیست چرا پس از آن دیگر مورد استفاده قرار نگرفت.
کل بنا یک دژ بزرگ است که در قلب آن، ارگ واقع شده، اما به دلیل ظاهر پرابهت ارگ، که پر ارتفاع‌ترین قسمت مجموعه نیز به‌شمار می‌آمد، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده می‌شود.

ابعاد
مساحت این ارگ نزدیک به 180٬000 متر مربع است که با دیوارهایی به بلندی 6 تا 7 متر و طول 1815 متر احاطه شده‌است. ارگ از دو بخش جدا از هم تشکیل شده‌است که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارد. حدود 67 برج در سطح شهر باستانی بم پراکنده شده‌است.

طراحی و ساخت ارگ
طرح‌ریزی و معماری ارگ از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی قرار گرفته‌است. با توجه به شکل ظاهری کنونی ارگ می‌توان گفت طراح یا طراحان، شکل نهایی کل ساختمان و شهر را از همان قدم‌های ابتدایی مراحل ساخت، پیش‌بینی کرده بوده‌اند. در حین هر کدام از مراحل پیشرفت ساخت قسمت ساخته شده از یک شکل کامل برخوردار بوده و هر بخش اضافه می‌توانسته‌است به راحتی به قسمتهای موجود «دوخته شود».
ارگ در مرکز شهر نظامی در نقطه‌ای با بهترین دید از لحاظه امنیتی قرار دارد.
بخش حکومتی که در درونی‌ترین دیوار قرار گرفته و شامل دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، چاه آب 40 متری و اصطبل به گنجایش 200 اسب است.
بخش رعیت نشین که اطراف بخش حکومتی است و شامل ورودی اصلی شهر، مسیر اصلی متصل‌کننده ورودی شهر به دژ و بازار در امتداد آن، نزدیک به 400 خانه و ساختمان‌های عمومی مانند مدرسه و مکان ورزش است.
در میان خانه‌ها 3 نوع مختلف وجود دارد که قابل توجه هست: *خانه‌های کوچکتر با 2–3 اتاق برای خانواده‌های فقیر.
خانه‌های بزرگتر با 3–4 اتاق برای طبقهٔ متوسط جامعه، بعضی از آن‌ها ایوان هم دارد.
مجلّل‌ترین خانه‌ها با اتاق‌های بیشتر که به خاطر فصلهای مختلف سال در نقاط گوناگون قرار گرفته‌اند، با یک حیاط بزرگ و یک طویله در نزدیکی برای حیوانات. تعداد این خانه‌ها در ارگ خیلی کم است. از این جمله می‌توان به خانه سیستانی‌ها و خانه یهودیان اشاره کرد.
همهٔ ساختمان‌ها از آجرهای رسی پخته نشده یعنی خشت، ساخته شده‌است. ارگ بم پیش از زمین‌لرزهٔ 2003، بزرگترین مجموعه خشت و گلی جهان بوده‌است.
تاریخچه‌ی مجموعه‌ی تاریخی ارگ بم
البته روی دیوارها و قسمت‌هایی از ارگ، لایه‌های ساختمانی بسیاری دیده می‌شود که نمایشگر ساخت و سازهایی است که به دفعات در ارگ صورت گرفته و می‌توان این امر را سندی بر درستی قدمت بیان شده توسط متون تاریخی و نقل قول‌های پیشینیان دانست. به نظر می‌رسد حدود 150 سال پیش ساکنان مجموعه‌ی ارگ بم، این بنای عظیم را ترک کرده و برای زندگی، باروی شارستان (در حوزه‌ی شمالی و با فاصله‌ی کمی از باروی ارگ جای گرفته است)، باغ‌ها و نخلستان‌های بیرون از شهر را انتخاب کرد‌ه‌اند.
مجموعه ارگ بم، شامل شهر قدیم و قلعه قریب به 20 هکتار( 200000 متر مربع ) وسعت دارد و مساحت ارگ و قلعه قریب به 6 هکتار است. بخش علیا یا همان و ارگ حکومت نشین و مرکز فرماندهی سیاسی و نظامی شهر بوده و مساکن وبناهای آن رو به جانب قلعه یا بخش علیا داشتند مشرف است.
با توجه به امنیت، استحکام  و عظمت بی‌نظیر این دژ خارق‌العاده، عمادالسطنه به آن لقب «قلعه‌ی خدای آفریده» داده است.
در اواخر دوران اشکانیان، از لشکرکشی‌هایی که اردشیر به منطقه‌ای که بم در آن مستقر بود، نوشته‌های متعددی باقی مانده است و از مناطق تاریخی که در اطراف ارگ بم وجود دارد، از زمان ساسانیان و حتی دورانی قبل‌تر نیز در برخی از منابع تاریخی نوشته‌هایی وجود دارد.
وی چندین مرتبه به دژگذاران (از این دژ در شاهنامه‌ی فردوسی به کجاران یاد شده است) که به پادشاهی هفتان بوخت ( هفتواد نام پادشاه دژگذاران) اداره می‌شد، حمله کرده است. هفتواد روی کوهی که نزدیک کجاران قرار داشت دژی محکم بنا کرد که گفته می‌شود این دژ نخستین پایه‌های قلعه‌ی بم است. چرا که تنها کوه سنگی موجود در آن منطقه، همان کوهی است که اکنون قلعه‌ی بم روی آن قرار دارد و در آن منطقه کوه دیگری دیده نمی‌شود.
در دوران پس از اسلام نیز از بم و قلعه‌ی بم سخنان بیشماری در بین مردم و کتب تاریخی وجود دارد که می‌توان به قرون سوم و چهارم هجری قمری و گفته‌های ابن خردابه و قدامه بن جعفر که در مورد جاده‌ی بم جیرفت تا نرماشیر است، اشاره کرد. در آن زمان نیز شهر بم و ارگ حیرت‌انگیزش، بسیار مشهور بوده‌اند. برای ادعای این مطلب می‌توان به  یعقوب لیث اشاره کرد که در شوال 259 هجری قمری به سمت نیشابور حرکت کرد و محمد بن طاهر را پس از دستگیری و به اسارت کشیدن به قلعه‌ی کرمان که به آن قلعه‌ی بم می‌گفتند، تبعید کرد. این سخنان که در تاریخ ثبت شده است، اهمیت قلعه‌ی بم را در آن زمان به اثبات می‌رساند. بنابر نوشته‌های تاریخی قلعه یا ارگ بم، از قرون آغازین اسلام تا دوره‌ی قاجاریه پناهگاه شورشگران به شمار می‌آمد. به گونه‌ای که در سال 297 حاکم وقت فارس، پس از اینکه مغلوب سردار خلیفه در شیراز شد، به این مکان پناه آورد.
دیگر اتفاقات مهمی که در مورد قلعه‌ی بم ثبت شده است می‌توان به شورش نصرت ملک در سال 696 هجری قمری و تحصن وی در قلعه‌ی بم اشاره کرد. سرانجام امیر مبارزالدین از شاهان آل مظفر، پس از چهار سال، محاصره‌ی قلعه‌ی بم را شکست و به آن وارد شد.
در دوران آل مظفر ارگ بم ویرانی و خرابی‌هایی در خود دید، که هنگام حمله‌ی امیر مبارزالدین به این مکان، اخی شجاع الدین خراسانی که مدت زمانی به عنوان کوتوال قلعه‌ی بم فعالیت می‌کرد، آن را تعمیر کرده و به دفاع از این دژ عظیم پرداخت. در سال 1105 هجری قمری زمانی که سلطان حسین پس از پدرش به پادشاهی رسید، محمود افغان نیز به ایران حمله کرد. پس از وی، اشرف غلزائی به حکومت رسید. در این زمان افغان‌ها توانستند علاوه بر گواشیر، نرماشیر، خبیص، گوک (گلباف کنونی) و رفسنجان، شهر بم را نیز تصرف کنند.
در سال 1209 هجری قمری، پس از حمله‌ی آقا محمدخان، لطفعلی‌خان زند به سمت قلعه‌ی بم فرار کرد و با پیمودن 34  فرسنگ راه در طول یک شبانه روز، وارد قلعه شد. اما یکی از تاسف‌انگیزترین اتفاقات تاریخی در سال 1200 تا 1211 هجری قمری رخ داده است. در این زمان آقا محمدخان قاجار پس از ورود به کرمان، ششصد اسیر را در این شهر کشت و سرهای آنان را به همراه سیصد اسیر دیگر به بم فرستاد. حاکم بم نیز آن سیصد تن را به قتل رسانید و همراه با سرهای دیگر مناره‌ای در شهر بنا کرد. در سال1271 هجری قمری این قلعه توسط آقاخان محلاتی تعمیر شد ولی در نوشته‌ای که در سال 1297 هجری قمری توسط فیروزمیرزا فرمانفرما در سفرنامه‌ی خود به کرمان و بلوچستان آورده شده است، چنین آمده است :
شهر بم که در زیر ارگ واقع شده است بکلی خراب بوده و هیچ خانواده‌ای نیز در آن زندگی نمی‌کند.
امنیت
هنگامی که دروازه ورودی شهر بسته بود هیج حیوان یا انسانی نمی‌توانست وارد شود. ساکنان می‌توانستند زندگی خود را در دوره‌های طولانی ادامه دهند زیرا به چاه آب، باغ‌ها و حیوانات اهلی در داخل ارگ دسترسی داشتند. هنگامی که شهر نظامی ساخته شده بود ساکنان می‌توانستند در شهر بمانند و سربازان می‌توانستند از آن دفاع کنند زیرا ارگ توسط دیوارهای بلند و برج‌ها محصور بود.
تهویهٔ مطبوع
علاوه بر نمای برجهای نگهبانی و رئوس تزئین شدهٔ دیوارهای مرتفعِ دژ در خط افق، بادگیرهای این بنا بسیار با شکوه جلوه می‌کنند. بادگیرها ساختارهای بیرون زده‌ای از بناها هستند که برای گرفتن باد و هدایت آن به داخل بناها استفاده می‌شوند. گاهی اوقات در مسیر باد به درون ساختمان حوضچهٔ آبی را تعبیه می‌کنند تا بدین شیوه درون بنا خنک شود و گرد و خاک را بزداید. برای بناهای مختلف از انواع مختلفِ بادگیر استفاده می‌شود. برای نمونه، برای بناهای کوچکتر از بادگیرهای تک‌سازه‌ای و برای بناهای بزرگتر و مهمتر از بادگیرهای چهارسازه‌ای استفاده می‌شود تا باد را از جهات گوناگون به درون بنا هدایت کنند.
زمین لرزه سال1382
زلزله سال 2003 در بم بیشتر از 80 درصد ارگ را ویران کرد. به عنوان یک میراث فرهنگ جهانی خیلی از کشورها در جریان باز سازی آن شرکت کردند. ژاپن، ایتالیا و فرانسه جز کشورهایی بودند که از ابتدا همکاری کردند. ژاپن حدود 1٫3 میلیون دلار به ایران برای بازسازی کمک کرد، و با ارسال تجهیزات و ایجاد طرح سه‌بعدی از ارگ بم برای افزایش دقت نوسازی، این پروژه را پشتیبانی کرد. وزارت میراث و فعالیت‌های فرهنگی ایتالیا نیز با اجرای پروژه‌ای با بودجه‌ای در حدود 500000 یورو جهت مرمت و استحکام بخشی برج شماره یک (در گوشهٔ جنوب غربی دیوار پیرامونی شهر تاریخی) در مرمت ارگ تاریخی مشارکت کرد. این پروژه که با همکاری گروهی از کارشناسان ایتالیایی و ایرانی انجام شد در تابستان 1390 به پایان رسید. فرانسه با تهیه نقشه ارگ بم به ایران کمک کردند. بانک جهانی هم مبلغ زیادی پول به این پروژه کمک کرد. ارگ بم ایران پس از آن زلزله به شدت تخریب شد و از آن زمان در فهرست آثار در خطر قرار گرفت، اما با توجه به مرمت‌های انجام شده در طول سال‌های گذشته، سازمان یونسکو در تیر ماه 1392 ارگ بم را از فهرست آثار در خطر خارج کرد.
یاری جهانی به بازسازی ارگ بم
بعد ار تخریب ارگ بم بر اثر زلزله، کشورهای بسیاری به بازسازی آن کمک کردند. از جمله، ایرینا بوکووا، دبیر کل یونسکو در بازدید دوره‌ای از اماکن تاریخی 8 اردیبهشت ماه 93 به بم رفت. وی گفت: «یونسکو نخستین سازمانی بود که پس از زلزله بم به این شهر آمد. من آثار تاریخی استان کرمان و بم را به خوبی می‌شناسم. در مورد ارگ بم نیز اقدامات کارشناسان آغاز شده و تا سال 2020ادامه دارد. برای جذب حمایت‌های مالی کشورهای خارجی بیش از پیش تلاش می‌کنیم و در این راستا از صندوق امانی ژاپن و سایر کشورها استفاده می‌کنیم.
ژاپن و ایتالیا نیز هر کدام یک میلیون دلار برای بازسازی ارگ بم هزینه کرده‌اند.