به گزارش پایگاه خبری«عصر اعتبار»به نقل از ایرنا، ویژگی ها و نوع معماری و کاربری برج مقابر کمتر در حوزه آثار تاریخی این استان به بحث و نظر گذاشته شده و از این منظر در گفت وگویی با اسماعیل شراهی، رئیس گروه حفظ واحیاء بناها ومحوطه های اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی ناگفته ها و جلوه های این حوزه را جویا شدیم.

س: برج مقابر و یا اماکن آرامگاهی در تاریخ ایران چه تعریفی دارد و خاستگاه آن کجاست؟
ج: برج در لغت، سازه بلند و باریک استوانه ای یا چند پهلو است که بیشتر برای دیده بانی و دفاع مورد استفاده قرار می گرفته و این بناها در ایران گاه به صورت حصاری استوانه ای و مستقل در نزدیکی دیوار شهرها یا قلعه ها قرار داشته و گاه متصل به استحکامات قلعه ساخته می شد و علاوه بر قلعه ها در دو سوی ورودی کاروانسراها نیز برای دیده بانی و مراقبت برپا می شده است.
بعد از ورود اسلام به ایران، هنرمندان و معماران با تکیه بر عناصر هنری و شیوه های معماری گذشته خود همچنان به ایجاد و ابداع آثار هنری پرداختند و یکی از عناصر و پدیده هایی که از جنبه های تاریخی، هنری، مذهبی و اجتماعی در معماری اسلامی در بطن آن نمود یافته، بناهای آرامگاهی و بقاع متبرکه است که در طول دوران مختلف از نظر شیوه معماری و تزئینات، به فراخور زمان و شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دستخوش تغییراتی شده اند.
در دوره اسلامی نیز به غیر از مساجد، سهم آرامگاه ها بیشتر از هر نوع بنای دیگری در معماری اسلامی مورد توجه عام بوده و آرامگاه سازی و احترام به اولیا و بزرگان در باورها و اعتقادات مردم ایران ریشه دوانده است و کمتر شهری در ایران به چشم می خورد که سهمی از این نوع بناهای دوره اسلامی نداشته باشد.

س: کاربری ویژه برج مقابر و آرامگاه ها چه بوده است؟
ج: در معماری ایرانی ابنیه سازی با تفکر خلاق عجین است و ذهن کنشگر ایرانی این بناها را به صرف زینتی در میان شهرها و روستاها برپا نمی کرد بلکه، بسته به نیازهای موجود کاربری ویژه برای این نوع بناها تعریف می شده است، برای مثال ساخت تاسیسات و سازه مقبره ها به گونه ای بود که در بین راه ها مامنی برای استراحت و پناهی برای در راه ماندگان باشد و یا برای مقاصد دفاعی از آن ها استفاده می شد اما، در سبک ایجادی این مکان های ویژه فضاهایی برای مقابر کسانی تعبیه می شد که جایگاه برجسته اجتماعی داستند و در حین سفر جان می باختند.
مقابر و بناهای میان راهی همواره در دل کویر ها و در میان جنگل های انبوه و در مسیر راه های تاریخی به گونه ای استوار می شدند که قابل تشخیص باشد.
ضرورت موقعیت یابی برای مسافران، چه در بیابان های نواحی مرکزی و چه درعمق جنگل های نوار ساحلی شمالی، وجود چنین بناهایی را اجتناب ناپذیر می کرد و ساخت آن ها سابقه ای طولانی در معماری ایرانی داشت اما، از اوایل دوران اسلامی بناهایی که نخست به منظور راهنمایی و گاه آسودن مسافران ساخته شده بودند، کاربری دیگری نیز یافتند و در دوره سلجوقی ساخت این بناها، هم به عنوان میل راهنما و هم به پاسداشت مقام شخصی که در آن دفن می شد، مورد توجه خاص قرار گرفت.

س: از استان مرکزی با پیشینه تاریخی هفت هزار ساله چند برج مقبره در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و چه تعداد مرمت شده است؟
ج: 84 باب برج مقبره در استان مرکزی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و که از این تعداد 60 برج مقبره با صرف حدود 40 میلیارد ریال اعتبار تاکنون مرمت و از تخریب و نابودی آن جلوگیری شده است.

س: قدیمی ترین برج مقبره های استان مرکزی مربوط به چه دورانی است، لطفا آن ها را معرفی کنید؟
ج: استان مرکزی از حیث تنوع و تعدد برج مقابر و آرامگاه هایی که بر مزار بزرگان و به خصوص فرزندان امامان معصوم (ع)به وجود آمده مقامی ممتاز دارد و اولین زمینه های شکل گیری بناهای یادمانی بر تربت و مزار امامزادگان به دوره آل بویه برمی گردد که در آن زمان نواحی از استان مرکزی چون فراهان، تفرش، آوه، کرج ابودلف به شیعه گرویدند.
اولین بارقه های امید در میان شیعیان در منطقه فراهان برای شکل دادن به آرامگاه های شیعی پس از افول دولت سلجوقی و شکل گیری حکومت خوارزمشاهی، درقالب آرامگاه های هفتاد و دو تن ساروق وامامزاده عبدالله فارسیجان شکل گرفت و این آرامگاه ها از نظرپلان، نوع گنبد و تزئینات درنوع خود نمونه ای منحصر به فرد به حساب می آیند.
در خنداب، نراق، ساوه و در تفرش نیز آرامگاه هایی چون امامزاده سید هارون(ع)، امامزاده سید اسحاق(ع)، سید بشیر، امامزاده بی بی(س)، امامزاده یحیی(ع)، امامزادگان شاهزاده سلیمان و ابوالحسن (ع)شکل گرفتند که از حیث برخورداری از آرایه های هنری و تاریخی در قبور، سطوح مزین با کاشی های زرین فام و نوع گنبد، در مطالعات معماری ایران حائز اهمیت شناخته می شوند.

س: لطفا بخشی از برج مقبره های معروف استان با مشخصات و تاریخچه را برای علاقه مندان بیان کنید؟
ج: در ساوه و درمحیط شیعی آوه در دوره سلجوقی دو برج مقبره مدور و بلند قامت با گنبدهای تک پوش و عرقچین به نام های امامزاده فضل و سلیمان(ع) و امامزاده عبدالله (ع) در حمایت وزرای شیعی دربار شکل گرفت که بعدها الگویی برای ایجاد برج مقابرهای دوره ایلخانی به حساب آمدند.
در دوره ایلخانی به علت تسامح و تساهلی که از طرف دولت برای آزادی گروه های شیعه به وجود آمد در مناطقی چون ساوه، تفرش، فراهان و خنداب برج مقابر و آرامگاه هایی شکل گرفتند که سازه آن ها از الگوی کلی این ابنیه تاریخی در گستره قم شیعی تبعیت دارد.

س: برج مقابر در منطقه فراهان در قالب چه بناهایی شکل گرفتند؟
ج: در فراهان برج مقابرها در قالب بناهایی چون مقبره پیر مرادآباد، امامزادگان شاهزاده حسین نظام آباد، دو دختران شهوه، حوا خاتون موت آباد، احمد ابن علی زلف آباد، عبدالله و رقیه تبرته شکل گرفته است.

س: برج مقابر دوره ایلخانی در استان مرکزی چه ویژگی دارند؟
از ویژگی های عمومی که برای مقابر دوره ایلخانی می توان نام برد، قواره و قامت بلند، گنبدهای رک با گریو بلند و طاق نماهای برافراشته در فضای داخلی است که در کمتر جایی می توان آن را سراغ گرفت.

س: در چه دوره تاریخی بناهای آرامگاهی در اقصی نقاط استان مرکزی شکل گرفتند؟
ج: دوره قاجار تعداد قابل توجه ای از بناهای آرامگاهی در نقاط مختلف استان شکل گرفتند که معماری و جلوه های زینتی آن ها بیشتر تابع ویژگی های محلی بود و از الگوی خاصی تبعیت نمی کرد و از این میان می توان به امامزادگان روستاهای وروان فراهان، جیریا فراهان و بقعه شاهور خنداب اشاره کرد که معرف ویژگی های محلی هستند.

س: میراث فرهنگی استان برای معرفی برج مقابر به گردشگران و علاقه مندان چه اقدامات و برنامه هایی دارد؟
ج: با توجه به تعداد زیاد برج مقابرها در این استان و ویژگی های معماری آن ها، اداره کل میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری استان به دنبال توجیه علمی و ارایه برنامه پیشنهادی برای شکل دادن پایگاه های میراث فرهنگی در برج مقابر و آرامگاه های استان مرکزی است و با در صورت تحقق این جریان، معرفی شایسته و حفاظت و مرمت این یادمان های تاریخی شکل می گیرد و بستری برای جذب گردشگر مذهبی وتاریخی خواهد بود.
بیش از دو هزار جاذبه گردشگری در استان مرکزی شناسایی شده که 850 اثر تاکنون در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.