عصر ساختمان:روزنامه خراسان در صفحه تاریخ در گزارشی ویژگیهای ظاهری و تاریخچه «قلعه رودخان» یکی از چشم نوازترین جاذبههای گردشگری ایران را مورد بررسی قرار داد.
به گزارش پایگاه خبری«عصرساختمان » به نقل از روزنامه خراسان، در این گزارش، آمده است: در 20 کیلومتری جنوب شرقی شهر زیبای فومن، در میان جنگلهای انبوه و کهنسال گیلان، یکی از چشمنوازترین جاذبههای گردشگری ایران قرار دارد؛ «قلعه رودخان»، قلعهای باشکوه به وسعت 2.6 هکتار و دستکم 600 سال قدمت؛ دژی مستحکم که روزگاری، مقر حکومتی حاکمان غرب سفیدرود گیلان یا «بیه پس» بودهاست.
«قلعه رودخان» را میتوان بزرگ ترین دژ کهنسال نظامی ایرانی نامید که با وجود قرار گرفتن در منطقهای مرطوب و کوهستانی و زخمهای ناشی از طمعورزی سارقان آثار تاریخی، به دلیل مصالح به کار رفته در آن، همچنان پابرجاست و مشتاقان ایرانگردی را به سوی خود فرا میخواند.
**«قلعه رودخان» در نوشتههای تاریخی
با اینکه «قلعهرودخان» مقر حکومتی محسوب میشد و حاکمان «اسحاقوند» از این مکان، بر تمامی خطه غربی گیلان حکم میراندند، اما در کتابهای تاریخی، اشاره چندانی به آن نشده است. «ملا عبدالفتاح فومنی گیلانی»، در کتاب ارزشمند «تاریخ گیلان» که دربرگیرنده رویدادهای گیلان در دوره صفوی است، تنها یک بار درباره این دژ مهم و راهبردی سخن گفته و آن نیز، مربوط به اعدام دو پسر فردی به نام «امیرسالار» است و اطلاعات بیشتری درباره «قلعه رودخان» ارائه نمیکند.
«ملاعبدالفتاح» با نثر پیچیده و مُغلَق دوران خود، مینویسد:«ملازمان حسـینخان کهدمی، در قلعهرودخان، با امیر شاهرخ و کامیاب که پسـران امیر سالار و بنی اعمام[پسرعموهای] حسـینخان بودند و مدتی بود که از مشارالیهما متوهم گشته، به خدمت علیخان، مراعات می نمود، دچارشده، از قساوت قلب و بیرحمی، آن دوجوان و دو نهال نورس را، بدون صدور خطا، به قتل رسانید و سرهای ایشان را به نظر فرهادخان رسانید. نواب فرهادخان، از احوال مقتولان استفسار[جستوجو] نموده، از قتل ایشان نیز متألم و متأثر شد.»(تاریخ گیلان؛ صص 229 و 230)
ظاهراً، «الکساندر خودزکو»، مورخ و پژوهشگر لهستانیالاصلی که در دوران محمدشاه قاجار به عنوان کنسول روسیه در رشت خدمت میکرد، نخستین فردی است که کنجکاوانه از «قلعه رودخان» بازدید و در یادداشتهایش از آن یاد کرده است. او مینویسد:«قلعه رودخان، دژی است بر بالای کوهی در علیای[بالای] رودخانهای به همین نام. باروی آن از سنگ و آجر است. طرفین در ورودی، دو برج دفاعی مستحکم وجود دارد. بر بالای در، کتیبهای است که مطالب آن بر سنگی حکاکی شده و در آن آمده است: این قلعه که به نام قلعه حسامی است، نخستین بار در سال 918 تا سال 921 هجری قمری به امر سلطان حسامالدین بن امیر دُباج بن امیر علاءالدین اسحاقی، تجدید بنا شد.
این کتیبه را کمالالدین بن محمد گیلانی نوشت و تحریر آن از ابنالحسین خراسانی است.»(سرزمین گیلان؛ ص 95) کتیبه مورد اشاره «خودزکو»، اکنون در موزه رشت نگهداری میشود و آنچه وی در کتابش آوردهاست، عین متن کتیبه نیست. «خودزکو» میافزاید: «هدایت خان، هنگام قیام علیه کریمخان زند، به تعمیر قلعه پرداخت و توپهایی در آنجا نصب کرد.»(سرزمین گیلان؛ همان) «میرزا ابراهیم» هم که در دوران ناصرالدینشاه قاجار زندگی میکرده و پژوهشی تاریخی و جغرافیایی درباره مناطق شمالی ایران انجام داده است، در یادداشتهای خود به اهمیت «قلعه رودخان» اشاره میکند و مینویسد:«فومن، قدیمتر از رشت میباشد.
در ازمنه قدیم، پایتخت سلاطین گیلان بوده است که الآن، در قلعه رودخان، به دامنه کوه، قلعه «صلصال جادو»[اهالی منطقه، کلمه صلصال را سَکسال تلفظ میکنند و به قلعه، قلعه سَکسال میگویند] که پادشاه بود و از آجر بنا نهاده، موجود و برقرار است.»(از آستارا تا استرآباد؛ ص 194) زندهیاد، دکتر «منوچهر ستوده» نیز، بخشهایی از کتاب ارزشمند «از آستارا تا اِستاراباد» را به «قلعه رودخان» اختصاص داده است و درباره آن مینویسد:«دژی که به نام قلعه رودخان، خوانده میشود، سومین بنا از بناهای عجیب هفتگانه گیلان است.
نگارنده که دژهای زیادی را دیده و مطالعه کرده، تا کنون دژی به این عظمت و استحکام ندیده است. شاید بتوان این دژ را یکی از دژهای عجیب ایران دانست. تنها دژی که میتواند برابر و همسر او باشد، قلعه استخر فارس است. دژهای خراسان و الموت و رودبار و طارم زنجان، در مقابل این دژ بسیار کوچک و ناچیزند و شاید مساحت ده، دوازده دژ این صفحات[مناطق]، مساوی اراضی قلعه رودخان باشد.»(از آستارا تا اِستاراباد؛ ص158)
از نوشتههای تاریخی چنین بر میآید که «قلعه رودخان» پیشینهای 600 ساله دارد و حتی برخی پیشینه آن را به 2 هزار سال قبل باز میگردانند که چندان مستند نیست؛(قلعه رودخان؛ ص 81) چنان که «محمد مهدوی لاهیجی»، نویسنده و پژوهشگر معاصر درباره قدمت تاریخی «قلعه رودخان» مینویسد:«در قریه رودخان فومن، یک قلعه قدیمی به نام سَکسال یا صلصال و یا سلسال باقی است که تاریخ بنای آن را به دو هزار سال [پیش] نسبت میدهند. ولی آنچه محقق است، در عصر امیرحسامالدین فومنی که از سلاطین عصر خود بوده است، آن را تعمیر کردهاند.»(جغرافیای گیلان؛ ص216)
«امیر حسامالدین» یا «حسامالدین امیر دوباج بن امیرعلاءالدین»، حاکم منطقه «بیه پس» گیلان در دوره شاه تهماسب صفوی بود. وی مدتی پس از آغاز سلطنت شاه تهماسب، از پذیرش حاکمیت صفویان بر گیلان سرپیچید و مدعی استقلال شد. در پی این ادعا، شاه تهماسب به گیلان لشکر کشید و «حسامالدین» پس از مدتی دربهدری در گیلان و آذربایجان، توسط مأموران حکومت صفوی بازداشت و در تبریز، اعدام شد.
**ویژگیهای ظاهری بنای دژ
همانطور که اشاره کردیم، «قلعه رودخان» در جنوب شرقی فومن قرار دارد. اگر قصد بازدید از این دژ تاریخی را دارید، ابتدا باید به فومن سفر کنید و پس از عبور از جاده جنگلی زیبایی که شما را به سمت روستاهای «گشت»، «کُردمحله»، «گوران پس»، «هولس کام»، «سیدآباد»، «روستای قلعه رودخان» و «حیدرآلات» هدایت میکند، مسیری 5 کیلومتری را در جنگل طی کنید، تا به دژ زیبای «قلعه رودخان» برسید. طول باروی دژ، 1.5 کیلومتر است و دروازه ورودی آن در بخش شمالی قلعه قرار دارد.
دو طرف دروازه ورودی، دو برج بسیار مستحکم با قطر داخلی 5.5متر ساخته شدهاست. «قلعه رودخان» از دو بخش «ارگ»، محل زندگی حاکم و «قورخانه»، محل فعالیتهای نظامی و زندگی سربازان، تشکیل میشود. دروازه ورودی، تنها دروازه قلعه نبود و بخشهای مختلف دژ با دروازههایی مستحکم از یکدیگر جدا میشد که در دورههای بعد به تدریج ویران شدهاست.
در حیاط قلعه، اتاقهای متعددی قراردارد که ظاهراً محل سکونت و استراحت سربازان بودهاست. زندهیاد «منوچهر ستوده» درباره مصالح به کار رفته در بنای دژ، مینویسد:«میلیونها آجر در این قلعه به کار رفته است. آجرها را بدون شک در جلگه گیلان و در محلی که خاک مناسب داشته است، پختهاند و سپس به اینجا آوردهاند.»(از آستارا تا اِستاراباد؛ ص 160)
بنای قلعه، حدود 500 متر طول دارد و عرض آن در قسمتهای مختلف فرق میکند. از آنجا که دژ را روی قله و یال کوه بنا کردهاند، این تغییرات، تابعی از تغییرات پهنای یال کوه است. دژ تاریخی «قلعه رودخان»، در گذشتههایی نه چندان دور، محل استراحت چوپانهایی بوده است که در آغاز بهار گلههایشان را از دشت گیلان به مراتع غنی ییلاق میبردند.(قلعه رودخان؛ ص80) اما امروزه، این دژ زیبا و مستحکم، مورد توجه علاقهمندان به آثار تاریخی قرار دارد و یکی از پربازدیدترین آثار تاریخی استان گیلان است. بر اساس گزارش پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری استان گیلان، تنها در 7 روز نخست سال جاری، این بنای تاریخی، پذیرای 170 هزار بازدیدکننده بودهاست. «قلعه رودخان»، در مرداد ماه سال 1354، به عنوان اثر ملی ثبت شد.
جهت دریافت آخرین اخبار از طریق تلگرام به کانال اختصاصی عصرساختمان (http://telegram.me/asresakhteman) بپیوندید. برای دریافت آخرین نسخه از نرم افزار تلگرام اینجا را کلیک کنید.