به گزارش پایگاه خبری «عصر ساختمان» به نقل از ایرنا، عواقب ناگوار زمین لرزه شامگاه 21 آبان 96 با بزرگای 7.3 ریشتر که در مناطق وسیعی از کشورهای ایران و عراق احساس شد و در منطقه کانونی ازگله کرمانشاه روی داد، همچنان باقی است و جراحت ناشی از آن شاید سال ها بعد نیز زلزله زدگان را رها نکند، در همین حال پس لرزه های فراوان این زلزله هر لحظه یادآور لرزش ناگوار زمین است.
اما تکانه های متعدد اخیر از جمله یک مورد در 4 شهریور در مناطقی نزدیک به کانون اصلی زمین لرزه یعنی تازه آباد که با بزرگی نسبتا قابل توجه 5.9 ریشتر رخ داد، نگرانی ها را از بروز زلزله های بیشتر در این منطقه تشدید کرده است.
سوالات فراوانی در این مورد وجود دارد که آیا زلزله اخیر در تازه آباد جزیی از پس لرزه های زلزله 21 آبان و یا زلزله ای تازه در منطقه است، آیا وقوع زلزله های فراوان در منطقه زاگرس حکایت از زلزله خیز شدن فراوان این منطقه دارد، آیا برداشت های بی رویه آب و فرسایش شدید خاک که به بلیه ای برای تمام کشور تبدیل شده در وقوع این زلزله ها موثر است و در نهایت آیا بر اساس فرضیه های جدید علمی وارد دوره لرزه خیزی بیشتر شده ایم که معمولا دوره های 5 ساله را دربر می گیرد و از 2017 آغاز شده است؟
دکتر محمد تاتار روز جمعه در گفت وگو با خبرنگار علمی ایرنا در مورد رویداد زلزله های اخیر در منطقه کرمانشاه به ویژه زلزله با بزرگای محلی 5.9 ریشتری در منطقه تازه آباد توضیح داد: وقوع زلزله 21 آبان 96 در منطقه سرپل ذهاب، با تعداد زیادی پس لرزه در منطقه همراه بود که کماکان ادامه دارد. پس لرزه ها واکنش زمین شناختی منطقه به تنش زیاد آزاد شده حین زمین لرزه سر پل ذهاب و توزیع آن روی گسل های مجاور هستند.
استاد پژوهشکده زلزله شناسی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ادامه داد: بنابراین تا وقتی منطقه به تعادل نرسد، به دلیل آزاد شدن تدریجی تنش های جمع شده روی گسل اصلی مسبب زمین لرزه و برخی گسل های مجاور، وقوع پس لرزه ها ادامه خواهد داشت. زمین لرزه اخیر منطقه تازه آباد که خود طی یک هفته اخیر با بالغ بر 250 پس لرزه همراه بوده، در همین راستا و متاثر از به هم ریختگی وضعیت تنش گستره وسیعی در اطراف زلزله سال گذشته سر پل ذهاب روی داده است.
وی افزود:این دو زمین لرزه از نظر مکانی روی یک گسل روی نداده اند. در حالی که زمین لرزه سر پل ذهاب روی یک گسل تراستی با امتداد شمال – جنوبی و شیب خیلی کم به سمت شرق رخ داد، شواهد اولیه از سازوکار زمین لرزه 4 شهریور تازه آباد با بزرگای 5.9 و نحوه توزیع پس لرزه ها بر وجود گسلش امتداد لغز با شیب خیلی زیاد و روند به احتمال زیاد شرقی–غربی دلالت دارد.
تاتاری تصریح کرد: معمولاً انتظار این است که پس لرزه ها روی همان گسل مسبب زمین لرزه و در اطراف کانون زمین لرزه اصلی رخ دهد. اما از همان روزهای اول ثبت و تحلیل پس لرزه ها، به ویژه پس لرزه های ثبت شده توسط شبکه لرزه نگاری موقت نصب شده پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله که از دقت بالاتری نسبت به شبکه های لرزه نگاری دائمی برخوردار است، متوجه وجود پس لرزه های متعددی در شرق کانون زمین لرزه سرپل ذهاب و به فاصله حدود 30-35 کیلومتری آن شدیم؛ روندی متفاوت و تقریباً عمود بر روند گسل مسبب زمین لرزه اصلی و غالب پس لرزه های آن داشت.
این استاد زلزله شناسی خاطرنشان کرد: به نظر می رسد زلزله اخیر تازه آباد دقیقاً روی همین پس لرزه ها و با روند کم و بیش شرقی- غربی اتفاق افتاده است. توزیع پس لرزه ها بر وجود یک گسل به ابعاد حدود 20 کیلومتر، با سازوکار کانونی امتداد لغز دلالت دارند. زمین لرزه 4 شهریور تازه آباد با بزرگای 5.9 همراه بیش از 250 پس لرزه آن و صدها پس لرزه روی داده در این منطقه به دنبال وقوع زلزله سال گذشته سر پل ذهاب، روی یک ساختار شرقی – غربی و در بخش جنوبی گسل مسبب زلزله سرپل ذهاب و در پاسخ به حرکات تراستی گسل ایجاد کننده زلزله مهیب سال گذشته با بزرگای 7.3 روی داده اند.
وی نتیجه گیری کرد: بنابراین شاید بتوان زمین لرزه اخیر و کل مجموعه رویدادهای واقع شده در اطراف آن را، کماکان متاثر از زلزله بزرگ سرپل ذهاب و به نوعی پس لرزه های آن در نظر گرفت. البته رخداد آن روی گسلی مجزا نباید از نگاه مسائل تحلیل خطر زمین لرزه در منطقه نادیده بماند.

***زلزله های سرپل ذهاب و تازه آباد روی گسل های متفاوتی روی داده اند
دانشیار پژوهشکده زلزله شناسی و معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به بزرگی و شدت زلزله اخیر تازه آباد اضافه کرد: به رغم بزرگی قابل توجه این زمین لرزه که جزو زلزله های بزرگ زاگرس محسوب می شود، به لحاظ بزرگی زلزله سال گذشته سرپل ذهاب 13 تا 14 برابر بزرگ تر و انرژی آزاد شده آن تقریباً 43 برابر بیشتر از انرژی آزاد شده در زمین لرزه تازه آباد بوده است. انرژی و تنش بسیار بالای آزاد شده طی وقوع زمین لرزه سر پل ذهاب، منجر به بهم ریختگی وضعیت تنش گستره وسیعی از مناطق همجوار تا فواصل بالای 60 کیلومتر از مرکز زلزله شده که رخداد پس لرزه های کوچک و بزرگ متعدد و زلزله اخیر تازه آباد یکی از نتایج آن به شمار می رود.
وی در این مورد که زلزله یادشده روی کدام گسل روی داده، گفت: گسل هایی که روی سطح زمین می بینیم و به نقشه در آمده اند، با گسل های واقع در عمق متفاوت هستند و زمین لرزه سر پل ذهاب و نیز زلزله اخیر تازه آباد را نمی توان به هیچ یک از گسل های قبلی شناخته شده نسبت داد. گسل های مهم منطقه دو گسل پیشانی کوهستان (MFF) و گسل زاگرس مرتفع (HZF) هستند که عملاً هیچ کدام مسبب زلزله های فوق نمی باشند.

***مکانیزم متفاوت گسلش در دو زلزله 21 آبان 96 و 4 شهریور 97 در منطقه کرمانشاه
دکتر تاتار توضیح داد: بیشتر اطلاعات دقیق ما در مورد گسل های منطقه زاگرس به لطف شبکه های لرزه نگاری موقت نصب شده در این زون لرزه زمین ساختی فعال به دست آمده که در حد فاصل سال های 1377 تا حال توسط پژوهشگاه بین المللی زلزله به تنهایی یا در چارچوب تعاملات بین المللی با دانشگاه ها و مراکز پژوهشی معتبر اروپایی صورت گرفته است. وضعیت لرزه خیزی و شناسایی گسل های فعال نزدیک به حدود 9 منطقه مختلف در زاگرس به کمک نصب شبکه های لرزه نگاری موقت طی دو دهه اخیر، با دقت مطلوبی مطالعه شده اند.
این متخصص زلزله شناسی ادامه داد: وسعت زیاد کشور وجود مناطق لرزه خیز فراوان، در کنار محدودیت های بودجه ای و تجهیزاتی، امکان مطالعه و پوشش بخش وسیعی از مناطق فعال و لرزه خیز کشور را نداده است. پس لرزه های زمین لرزه سرپل ذهاب نیز به کمک یک شبکه لرزه نگاری متراکم و پرتعداد از ایستگاه های لرزه نگاری مطالعه شد که نتایج اولیه آن حاکی از وجود یک گسل شمال – جنوبی با سازوکار تراستی و شیب کم به سمت شرق به عنوان گسل مسبب زمین لرزه و پراکندگی پس لرزه ها در دو روند متفاوت عمود بر هم است. زلزله تازه آباد روی روند شرق – غربی و در فاصل حدود 35 کیلومتری زمین لرزه سر پل ذهاب رویداده است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در مورد پس لرزه های روی داده بعد از زمین لرزه 21 آبان سال گذشته نیز گفت: تا امروز حدود 1600 پس لرزه با بزرگای بالای 2.5 داشته ایم. طبیعتاً تعداد پس لرزه های با بزرگای کمتر به چند ده هزار می رسد که عمده آنها به دلیل فاصله زیاد بین ایستگاه های لرزه نگاری شبکه های دائم قابل ثبت یا مکانیابی نیستند.
وی تعداد پس لرزه های ثبت شده در مدت کمتر از دو ماه کارکرد شبکه لرزه نگاری موقت پژوهشگاه بین المللی زلزله را بالغ بر 10 هزار پس لرزه اعلام کرد. از مجموع 1600 پس لرزه یاد شده، حدود 100 پس لرزه با بزرگای محلی بالای 4 بوده اند. بعد از زلزله سرپل ذهاب فقط 5 پس لرزه با بزرگای بالای 5 داشته ایم که بزرگ ترین آن ها زلزله 4 شهریور 97 با بزرگای 5.9 است.
«موقعیت زلزله سرپل ذهاب (Mw=7.3) و پس لرزه های دو روز اول ثبت شده در شبکه لرزه نگاری موقت پژوهشگاه (دایره های قرمز در عکس خبر) به همراه پس لرزه های زلزله تازه آباد (Mw=6.0) گزارش شده توسط شبکه لرزه نگاری کشوری وابسته به موسسه ژئوفیزیک (دایره های سبز). سازوکار کانونی این دو زلزله نیز به نقل از مرکز لرزه شناسی دانشگاه هاروارد (حل CMT) نشان داده شده و روند عمود بر هم پسلرزه ها در شکل مشهود است».

***عوامل مسبب زلزله در منطقه زاگرس
وی در مورد عوامل ایجاد کننده زلزله در منطقه زاگرس گفت: علت اصلی لرزه خیزی بالای فلات ایران که در مناطق و زون های مختلفی چون زاگرس، البرز، شمال غرب، شمال شرق و شرق کشور توزیع شده، ناشی از حرکت رو به شمال صفحه عربی (arabian plate) واقع در جنوب ایران نسبت به صفحه اوراسیا (eurasian plate) واقع در شمال است که اکنون به میزان حدود 24 میلی متر در سال به هم نزدیک می شوند. این همگرایی که در پی برخورد صفحه عربی به بلوک ایران مرکزی در میلیون ها سال پیش (حدود 35 میلیون سال قبل) آغاز شده و کماکان ادامه دارد، مسبب اصلی وقوع زمین لرزه های زیاد در کشور و عامل تشکیل چین ها و کوه ها و به طور کلی شکل کنونی فلات ایران است.
تاتار گفت: بنابراین رخداد زمین لرزه های زیاد سال های اخیر را نمی توان به وقوع اتفاقی ویژه در زمین یا به پدیده ای خاص نسبت داد. در بعضی سال های گذشته تعداد زمین لرزه های بزرگ و مخرب رویداده در کشور به مراتب از سال های اخیر بیشتر بوده است.

***الگوی افزایش زلزله های بزرگ همزمان با کاهش سرعت چرخش زمین در ایران صدق نمی کند
وی با رد ادعاهای دیگر در مورد عامل وقوع زلزله های ایران افزود: تمام زلزله ها در ایران منشا تکتونیکی دارند. تنها فرضیه بسیار جدید مطرح شده وجود ارتباط میان افزایش زلزله های با بزرگای بیش از 7 با کندی سرعت گردش زمین به دور خود است.
دکتر تاتار گفت: بر اساس بررسی هایی که بر داده های دستگاهی موجود از زمین لرزه های ثبت شده ایران از سال 1900 تا کنون انجام داده ایم، توالی تکرار زلزله های با بزرگای بالای 7 ایران منطبق بر دوره های 28-30 ساله گزارش شده برای تکرار زلزله های بزرگ جهانی نیست. به دلیل منطبق نبودن مشاهدات فوق با دوره تکرار فراوانی زمین لرزه های بزرگ (Mw>7) ایران، به نظر می رسد نتایج تحقیق مزبور برای مناطق دورتر از منطقه استوایی چون ایران صادق نباشد.
این استاد دانشگاه در مورد برداشت های بی رویه از سفره های آب زیرزمینی و از بین رفتن حفره های خاک و تشدید خطر وقوع زلزله بر اثر آن نیز گفت: این امر در مورد زلزله های زاگرس اصلا نمی تواند صادق باشد، به ویژه برای زلزله های منطقه کرمانشاه. زلزله سال گذشته در عمق حدود 21 کیلومتر و زلزله اخیر نیز در عمق حدود 10 کیلومتر رخ داده اند. چگونه برداشت ذخایر آبی در اعماق نهایتاً 300-400 متری می تواند بر تغییرات تنش انباشته شده در اعماق بیشتر از 10 کیلومتری موثر باشد؟
وی گفت: البته بحث وجود رابطه میان برداشت آب و وقوع زمین لرزه، یک بحث علمی است ولی برای صرفاً مناطقی قابل تعمیم است که در آن با برداشت بیش از یک قرن آب از حوضه های آبی عظیم در دشت های وسیع به ابعاد چند صد کیلومتر مربع، مواجه هستیم.
به گزارش ایرنا، زلزله 7.3 ریشتری 21 آبان در 11 کیلومتری بخش ازگله، و 32 کیلومتری شهرستان سرپل ذهاب واقع در غرب مرکز کرمانشاه رخ داد که نزدیک به 500 کشته و 12 هزار مصدوم برجای گذاشت. این زلزله به هفت شهرستان و بیش از یک هزار روستای استان کرمانشاه خسارت وارده کرد و بر اثر آن، حدود 31 هزار واحد مسکونی به طور کامل تخریب و یا دچار خسارت کلی و جزیی شد.
افزون بر این زلزله دیگری در تاریخ 4 شهریور گذشته با بزرگای 5.9 ریشتر در عمق 8 کیلومتری زمین به وقوع پیوست که دستکم 2 کشته و 100 مصدوم برجای گذاشت.