به گزارش پایگاه خبری«عصر ساختمان» به نقل از همشهری، نخستین محل اتراق سلطان صاحبقران، محله طرشت بود؛ محله‌ای که به همراه 46پارچه آبادی هم‌اکنون در دل تهران جای گرفته‌ است.

پایتخت طی 200سال گذشته هر روز بزرگ و بزرگ‌تر شده‌ و جمعیت‌اش هم بیشتر شده‌است. در تازه‌ترین اظهارنظر مدیرکل اجتماعی استانداری تهران از افزایش جمعیت استان تهران سخن گفته و اعلام کرده که هر سال حدود 200هزار نفر به جمعیت استان تهران اضافه می‌شود. سیاوش شهریور از پیشی‌گرفتن جمعیت نواحی تهران خبر داده و افزوده‌ است که «این وضعیت نه‌تنها قابل ادامه نیست، بلکه امنیت ملی را مخدوش می‌کند.»

کرج کلانشهر بزرگ کشور با جمعیت بیش از یک میلیون نفر نیز هم‌اکنون به تهران چسبیده‌است و شهرهای شرقی پایتخت نیز از خدمات گسترده‌ پایتخت بهره می‌برند. همه این شهرها مجموعه‌ای بزرگ به نام تهران را تشکیل می‌دهند. در اردیبهشت‌ماه سال82 وزارت مسکن و شهرسازی سابق، طرحی را در شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور تصویب کرد که به طرح «مجموعه شهری تهران» معروف است.

در این طرح پیش‌بینی شده ‌بود که «با توجه به محدودیت‌های تهران به‌ویژه در زمینه تأمین آب و ضرورت کنترل، به‌منظور مهار و جلوگیری جدی از افزایش جمعیت، سقف جمعیتی 15میلیون نفر به ازای تحقق جمعیت 101.6میلیون نفری کشور و سقف جمعیتی 14میلیون نفر به‌ازای جمعیت 92.3میلیون نفری کشور در سال1400 تعیین می‌شود.» الان نه سال1400 است و نه جمعیت کشور به 101میلیون نفر رسیده است. اما مجموعه شهری تهران که شامل شهرهای تهران، دماوند، ری، شمیرانات، کرج، ورامین، اسلامشهر، ساوجبلاغ و شهریار است به 15میلیون نفر رسیده ‌است.

    مروری بر آمار رسمی

نتایج سرشماری سال گذشته کشور نشان داد که جمعیت شهری پایتخت حدود 8میلیون و 737هزار نفر است. براساس یافته‌های این سرشماری، جمعیت شهری استان تهران نیز حدود 12میلیون و 450هزار نفر برآورد شده است. استان البرز که ارتباط تنگاتنگی با پایتخت دارد نیز حدود 2میلیون و 500هزار نفر جمعیت شهری را در خود جای داده‌است. براساس یافته‌های مرکز ملی آمار ایران طی 5سال گذشته یعنی از سال 90 تا 95 مهاجران به استان‌های البرز و تهران به‌ترتیب 150هزار نفر و 623هزار نفر اعلام شده‌ است.

رشد جمعیت 2 استان تهران و البرز که «مجموعه شهری تهران» نام گرفته‌است نیز ارقام متفاوتی را نشان می‌دهد. براساس داده‌های مرکز ملی آمار ایران متوسط رشد جمعیت که شامل زاد و ولد و مهاجرت است بین 2 استان همجوار متفاوت است. استان البرز رشد 3.1درصدی را تجربه کرده که بعد از بوشهر در مقام دوم جای گرفته ‌است اما استان تهران هشتمین استان در رشد جمعیت بوده که رقمی معادل 1.4درصد داشته است.

    زاغه‌نشینی مدرن در اطراف تهران

12درصد جمعیت کشور در مساحتی کمتر از یک‌درصد خاک ایران در حال زندگی است؛ این به‌معنای یک فاجعه است. براساس آمار مرکز منابع انسانی مرسر (MERCR) تهران شانزدهمین شهر پرتراکم جهان است و این به‌معنای کاهش کیفیت زندگی در این پهنه از کشور است. دکتر محمدتقی رهنمایی، استاد دانشگاه و پژوهشگر برجسته شهری با اشاره به اینکه تهران مدت‌هاست که از تعادل طبیعی خارج شده‌است، به همشهری گفت:

در اطراف تهران زاغه‌نشینی مدرن شکل گرفته‌است. این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه زندگی در تهران به نوعی حالتی غیراستاندارد دارد، افزود: از آنجا که ما در این شهر زندگی می‌کنیم، متوجه ابعاد مختلف این شرایط اضطراری نمی‌شویم. وضعیت زندگی در تهران غیرعادی است. تنها کافی است به شهرهای بزرگ جهان توجه کنیم، متوجه می‌شویم که تا چه اندازه در این شهر از حقوق اولیه انسانی محروم هستیم. حق داشتن هوای پاک، حق داشتن آب سالم و... رهنمایی در ادامه گفت: «آمارها چیزی را بیان نمی‌کند.

باید سراغ علت رفت. باید ببینیم چرا جذابیت در این مناطق شکل گرفته‌است تا جمعیت گسترده‌ای در اطراف آن حلقه بزند.» او زندگی در شهرهای حاشیه تهران را نوعی زاغه‌نشینی مدرن می‌داند و می‌گوید: هیچ‌کدام از ضوابط و شاخصه‌های زندگی شهری به‌جز جمعیت در این مناطق قابل مشاهده نیست.

ساخت‌وساز بی‌هویت، بی‌کیفیت و بدون توجه به معماری‌ مطلوب در این شهرها شکل گرفته است. هیچ المان شهری و فرهنگ شهروندی در آنها وجود ندارد. سطح مشارکت شهروندان در این مناطق به‌شدت پایین است. رهنمایی گفت که ما شاهد زندگی اضطراری در این مناطق هستیم. این شیوه زندگی حتی به مناطقی از تهران و کرج نیز رسوخ کرده‌است. هرچند ساکنان این مناطق تصور می‌کنند که در رفاه هستند اما واقعیت این است که روح زندگی شهری سال‌هاست از این منطقه رخت بربسته است.

    پشت خاکریزهای شهر

تهران هر روز بزرگ‌تر می‌شود و هر روز پرجمعیت‌تر. روزگاری یکی از طراحان طرح جامع تهران گفت: «روزی خواهد رسید که مهاجران پشت خاکریزهای تهران جا بمانند و این شهر جز برای ساکنان، امکان خدمات‌رسانی فراهم نکند.» گویا در آستانه چنین روزی هستیم. تهران امروز بیش از یک میلیون و 250هزار خانه را در خود جای داده ‌است. پایتخت میزبان بیش از 8میلیون و 700هزار نفر جمعیت است. این شهر بیش از 21درصد تولید ناخالص ملی را در خود جای داده است. اگر سلطان صاحبقران، ناصرالدین‌شاه قاجار امروز در این شهر بود، سودای فرنگ را از سر به‌در می‌کرد اما انگار، این شهر همچنان از روح زندگی تهی است.

    آمار مهاجرت به پایتخت

طی 5 سال گذشته 773هزار نفر مهاجر وارد تهران و شهرهای همجوار شده‌اند. بخش عمده‌ای از این جمعیت به حاشیه پایتخت رفته و بخشی دیگر در شهرهای همجوار ساکن شده‌اند. بیشترین تعداد مهاجران در شهرهای جدید پردیس، پرند، هشتگرد، شهر قدس، اندیشه و ملارد ساکن و در بازار کار تهران مشغول به فعالیت‌ می‌شوند.

    تبعات مهاجرت تشریح شود

شهربانو امانی، عضو شورای شهر تهران درباره پدیده افزایش مهاجرت به تهران به سابقه این امر اشاره کرد که از دهه‌های گذشته رواج داشته است. وی به همشهری گفت: عوامل متعددی در مهاجرت تأثیرگذار هستند. این پدیده در کشورهای مختلف روی داده و در تهران هم در سال‌های گذشته با شیب تندتری اتفاق افتاده است. به گفته وی، یکی از عوامل تأثیرگذار کوچک شدن خانواده‌هاست. زمانی که نان‌آور خانواده تصمیم به مهاجرت می‌گیرد در نتیجه می‌تواند خانواده دو یا سه نفره خود را نیز به راحتی جابه‌جا کند. از سوی دیگر باید به عوامل اقتصادی توجه کرد.

امانی در ادامه با اشاره به ایجاد مشاغل کاذب در پایتخت اظهار داشت: مسافرکشی خودروهای شهرستانی در تهران پدیده‌ای است که بارها درباره آن صحبت شده است. همچنین آغاز به‌کار برخی استارت‌آپ‌ها موجب شده تا افراد با خرید خودرویی برای مسافرکشی به تهران بیایند. این عضو شورای شهر همچنین به برخی محدودیت‌های فرهنگی و نیز هنجارهای موجود در شهرها و روستاها اشاره کرد که موجب می‌شود مهاجرت برخی به کلانشهر تهران تسریع شود.

این عضو شورای شهر تهران همچنین یادآور شد: این در حالی است که تهران جاذبه‌های کاذب و نیز هزینه‌های بالایی حتی برای یک زندگی متوسط دارد. باید این موارد را عیان‌تر به نمایش گذاشت و تشریح کرد تا افرادی که به مهاجرت به تهران فکر می‌کنند با واقعیت‌ها و تبعات ناشی از مهاجرت آشنا شوند. به گفته وی می‌توان با هوشمندسازی شهر و توجه به آمایش سرزمینی و نیز استفاده از نظرات کارشناسان و جامعه‌شناسان راهکارهای اجرایی برای مقابله با پدیده مهاجرت به‌دست آورد.