به گزارش پایگاه خبری «عصر ساختمان» به نقل از ایسنا، به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ، سامان توفیق سرپرست پروژه  بررسی و مستندسازی غار- دژ اسپهبَد خورشید سوادکوه مازندران  با اعلام این خبر گفت :با بررسی‌ها و اندازه گیری‌های انجام شده، تاق این اثر با میلیون‌ها سال دیرینگی که ناشی از پدیده کارست (خوردگی توده سنگ‌های کربناته) است، عنوان «بزرگترین تاق طبیعی و تاریخی دنیا» را بخود اختصاص خواهد داد .

وی با بیان اینکه  غار- دژ اسپهبَد خورشید به تنهایی قابلیت ثبت در فهرست رکوردهای گینس را داراست بیان کرد: مجموعه غار- دژ اسپهبَد خورشید در صورت نگاه و برنامه‌ریزی ملی، علمی و شایسته می‌تواند از مهمترین جاذبه‌های گردشگری ایران شود.

الوارهای چوبی در معماری غار -دژ اسپهبد خورشید

او اظهار  کرد: در این صورت پژوهشگران در زمینه‌های میتولوژی، غارشناسی، معماری، زمین‌شناسی باستان‌شناسی و تاریخ در سراسر دنیا برای دیدن اثر به منطقه می‌آیند.

این باستان شناس نبود بررسی‌های تخصصی باستان‌شناسی در ارتفاعات البرز بویژه در استان مازندران و نبود نگاه کارشناسی و هوشمندانه، وجود تهدیدات متعدد از قبیل وجود معادن با سودهای سرشار برای صاحبان آنها و انجام پروژه‌های عمرانی غیرکارشناسی را از عوامل در محاصره بودن این اثر با ارزش دانست.

او گفت: این عوامل عرصه و حرائم اثر را مخدوش کرده و سبب خاموشی، انزوا و فروپاشی این شاهکار معماری پیش از اسلام شده است.

سرپرست هیأت بررسی و مستندسازی باستان شناسی غار- دژ اسپهبَد خورشید مازندران تأکید کرد: به منظور نجات بخشی و پایان دادن به شرایط بد اثر، بخش نخست پروژه «غار- دژ اسپهبَد خورشید»، زیر نظر پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور در اواخر سال 94 آغاز شد .

معماری گور غارت شده توسط حفاران غیرمجاز

وی گفت : این پروژه با نام بررسی و مستندسازی باستان‌شناسی غار- دژ اسپهبد خورشید مازندران در سه فاز، مطالعات تاریخی و پژوهش‌های جغرافیایی، شناسایی و بررسی پیمایشی به منظور تهیه شناسنامه و گردآوری یافته‌های سطحی و مستندسازی از دهانه تاق و ساختارهای معماری آن و نقشه برداری دژ انجام گرفت .

توفیق، دستاورد این پروژه را شناسایی و مستندسازی تعداد زیادی محوطه باستانی از دوران مفرغ، آهن و تاریخی تا سده‌های میانه اسلامی اعم از محوطه‌های روباز، گورستان، پناهگاه صخره‌ای، قلاع، برج و آتشگاه و راه‌های باستانی اعلام کرد .

این باستان‌شناس، افزود: از مهمترین دستاورهای علمی این پروژه مستند سازی و نقشه‌برداری و تهیه پلان از معماری چند هزارساله غار-دژ و شناسایی، بررسی ساختار مجهول و فرم و اسلوب منحصربفرد این پدیده معماری ایران زمین بود که با توجه به شرایط دشوار و ساختار غیرقابل دسترس اثر، تا به امروز ممکن نشده بود و در نوع خود اقدامی بزرگ و در خور توجه است.

صعود و گشایش غار مکشوفه در مجموعه غار-دژاسپهبد خورشید

براساس این گزارش، پروژه بررسی و مستندسازی غار- دژ اسپهبَد خورشید سوادکوه مازندران  با مجوز  ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری شهریور ماه 1395  به پایان رسید .

غار- دژ اسپهبَد خورشید، در منطقه دوآب شهرستان سوادکوه مازندران پدیده‌ای بی همتا و بی بدیل در معماری استحکامات دفاعی ایران زمین است. فرم منحصربفرد و نمای ظاهری اثر که تاقی سنگی و طبیعی با ابعاد غول آساست و دژی که در درون این ساختار تعبیه شده از دیرباز موجب شده آن را «دژ تاق(طاق)» بنامند، که به دلیل پناه گرفتن خاندان اسپهبَد خورشید و سرگذشت غمبار آنها  بنام «غار یا دژ اسپهبَد خورشید» شهرت یافته است.