عصر ساختمان- روزگاری سردری داشت با شیرهای شمشیر بدست. شیرهایی که سرا پا هوش از دو سو، لوح مظفر را حفاظت می کردند. شیرهایی که امروز در نبود لوح از آن بالا به پایین جستهاند و پشت در بزرگ کاخ بهارستان از مهمانانی که شاید پایشان به ساختمان قدیمی مجلس باز شود، استقبال میکنند. پشت درهای قدیمی مجلس که گذر ایام روزگار خوشی برایشان نگذاشته چندین و چند خانه و ساختمان قجری وجود دارد که گرچه سرنوشتشان از دیگر بناهای تاریخی تهران بهتر است اما باز هم از نظارت میراث فرهنگی بی نصیب ماندهاند.
به گزارش پایگاه خبری«عصر ساختمان» به نقل از ابتکار، پشت دیوارهای مجلس و کمی آن سوتر از کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی چند بنای تاریخی وجود دارد که قدمت هر کدام آنها نزدیک به ده ها سال گذشته باز میگردد. ساختمان کتابخانه و خانه ملیجک از جمله بناهایی هستند که توسط سازمان میراث فرهنگی به ثبت ملی رسیدهاند. بناهایی که هر کدامشان یک قرن تاریخ مشروطیت ایران را به دوش میکشند. خانهها و بناهایی که کمتر کسی به جز افرادی خاص پایشان به آن باز میشود و شاید بسیاری از مردم از وجودشان بیخبر باشند. «کاش همه خانههای تاریخی تهران در مجلس بودند» این تنها تصوری است که پس از بازدید از بناهای مجموعه کتابخانه مجلس در ذهن پرورانده می شود. خانهها و بناهایی که گرچه از نظارت علمی میراث فرهنگی برای حفظ و بقایشان دور ماندهاند اما به واسطه بودجهای که مجلس برای بازسازی و جلوگیری از تخریب آنها در اختیار مسئولانش میگذارد حال و روز خوب و چهره آراسته تری دارند. بودجه مرمت، بازسازی یا رنگ کردن بناها براساس آنچه که کارکنان و مسئولان کتابخانه میگویند توسط مجلس پرداخته میشود و از همین روست که بازسازی و نظارت بر احوالات این ابنیه تاریخی بهتر از سایر خانههای تاریخی تهران است.
اولین کتابخانه مجلس مامن امن قفسههای آهنی
کتابخانه ایرانشناسی و مطالعات زنان که به کتابخانه شماره 2 نیز معروف است شاید برای اهالی کتابخوان ایران شناخته شده باشد. ساختمانی که نه تنها مشروطهطلبان را در خود دیده بلکه شاهد وقایع شکلگیری اولین مجلس در ایران نیز بوده است. ساختمان کتابخانه شماره 2 که اکنون میزبان اندکی از محققان و دوستداران کتاب است اولین ساختمان با کتیبهای به همین نام است. کتیبهای که البته اکنون بر سر در آن دیده نمیشود.
در رابطه با ساخت این بنا همین بس که بدانید با شکلگیری مجلس در ایران و شکلگیری عطش کتابخوانی اولین کتابخانه با تعداد محدودی از کتابهای خریداری شده و اهدائی در دو اتاق کوچک و تو در تو و داخل چند قفسه چوبی در قسمت شرقی حوضخانه عمارت قدیم مجلس شورای ملی آغاز به کار کرد اما بعدتر به خاطر نبود جا تغییر مکان داد و ساختمان کتابخانه شماره 2 کنونی در دوره مجلس چهارم در شرق کاخ بهارستان ساخته شد. براساس آنچه که منابع تاریخی میگویند ساختمان کتابخانه پیش از تاسیسش اصطبل و کالسکهخانه بوده است. ساختمان کتابخانه مجلس تا پیش از دهه 40 برو بیای بسیاری داشت اما در سال 1341 با ساخت ساختمان جدید تمامی منابع به ساختمان جدید منتقل شد و تا سالها بعدتر ساختمان قدیمی مجلس به انبار کتابها بدل شد. پس از آن به دست گروهی از مرمتگران بازسازی شد و با عنوان کتابخانه شماره 2 کار خود را دوباره از سر گرفته است. حال و روز امروز ساختمان قدیمی کتابخانه مجلس خوب است اما طبق معمول هیچ چیزمان به هیچ چیزمان نمیآید. تالار کتابخانه پر شده است از قفسههای آهنی کج و معوجی که گچبریها و زیباییهای این تالار صد ساله را پشت ظاهر زشت خود پنهان کرده است. کارکنان این کتابخانه در گفت و گو با روزنامه «ابتکار» میگویند: قفسه های چوبی هزینه بر است. به همین دلیل قفسههای قدیمی را انتخاب کردیم که حداقل مقاومتر از قفسههای سست جدید آهنی باشد. او ادامه میدهد: بسیار از این بنا محافظت کردهایم. حتی برای نگهداشتن قفسهها از پیچ کردن آنها به دیوار خودداری کردهایم. سال گذشته دیوارهای داخلی بنا را رنگ کردیم. سقفهایش نم داده بود.
ساختمان قدیمی کتابخانه هر آنچه امروز دارد از لطف همجواریاش با مجلس و حضور کارکنان دلسوز است. یکی دیگر از کارکنان میگوید: میخواستند داخل بنا را پارتیشن بندی کنند. خودمان نگذاشتیم. تا به حال کسی را ندیدهایم که از سوی میراث فرهنگی برای بازدید از این بنا آمده باشند. حتی آموزشی به کارکنان برای آشنایی با بنا و حفاظت از آن داده نشده است. آن دیگری میگوید: با هزاران گزینش به استخدام کتابخانه در آمدهایم اما هیچ کدامش اشارهای به بنا و حفظ آثار تاریخی نداشته است. تا کنون خودمان دلسوز این بناها بوده ایم.
آن طور که به نظر میرسد مجلس وظیفه تعمیرات اندک بنا را برعهده دارد. یکی از کارکنان کتابخانه میگوید: خودمان نامه می زنیم که قسمتی از بنا خراب است یا آسیب دیده است. مجلس میآید و بازسازی میکند.
دیوارهای خانه ملیجک رنگ میشود
خانه ملیجک بنای قدیمی و ارزشمندی است که کمی آن سو تر از ساختمان کتابخانه نمایان است. در رابطه با قدمت این بنا باید گفت که ساختمان ملیجک مربوط به نسلی از خانههای قدیمی تهران با شکل سنتی است که به دورهی قاجار باز میگردد. دیوارهای بیرونی ساختمان ملیجک که این روزها به دست کج کاران و نقاشان ساختمانی رنگ میشود، به ساختمانی اداری بدل شده است. قسمت زیرین بنا که پیش از این مطبخ این خانه بوده اکنون دفتر بین الملل و اداری مالی کتابخانه مجلس است و طبقه بالای آن در اختیار مجلس قرار دارد. خانه ملیجک با ستونهای بزرگ و تزیینی در ایوان و سقف شیروانی و پلکان دوطرفه در بخش ورودی، یادآور معماری خاص دورهای از حکومت قاجار است. اهتمام معمار و طراح اثر به دقت و وسواس در حفظ طرح و اصالت در ساخت بنا باعث بهوجود آمدن مشخصههای عنوانشده در به یادگار گذاشتن معماری سنتی و پدید آوردن زنجیرهای از بافت تاریخی شهر تهران است. قرارگیری بنا در نزدیکی عمارت مسعودیه (خیابان اکباتان) با کاخهای زیبایش، متذکر این نکته است که شخص ناصرالدینشاه اهمیت فوقالعادهای برای ملیجک (غلامعلی عزیزالسلطان) قائل میشد و کاخی به اهمیت و کیفیت کاخ فرزند ارشدش «مسعود میرزا» برای او ساخته است. خانه ملیجک عوامل تزیینی خاص معماری سنتی را دارد. این تزیینات بهدلیل موقعیت اجتماعی و طبقاتی ملیجک مانند تزیینات کاخهای سلطنتی است که از همان جنس و با همان کیفیت اجرا شده است. تزیینات آیینهکاری بنا در تالار آیینه قرار دارد که فضایی به ابعاد تقریبی 10*15 متر است. کیفیت طرح و اجرای آن قابل قبول و قابل مقایسه با اتاق آیینهی بناهای معروف شهر تهران مانند کاخ گلستان و کاخ مرمر است. تمام سقف، آیینهکاری و شکل مربع حاشیهدار به ابعاد 30 در30 سانتیمتر دارد. محل برخورد سقف با بدنه، آیینهکاری زیبایی با طرح گل برجسته و حاشیه دارد. تزیینات گچبری نیز بیشتر در محل تقاطع بدنه و سقف و با شکل گل برجسته در اتاقهای طبقهی اول دیده میشود. درها و پنجرههای چوبی در این مجموعه، زیبا هستند و نردههای چوبی خراطیشده در مقابل ورودی اصلی در کوچهی شمالی و کنار پلکان طبقهی اول، نظر بیننده را به خود جلب میکند. پیگیریهای خبرنگار «ابتکار» در رابطه با نظارت میراث فرهنگی بر بناهایی که در دست مجلس و کتابخانه مجلس اداره میشود تا آنجا پیش رفت که «موسوی نظر» مدیرکل امور پشتیبانی و مهندسی مجلس به شبهات پاسخ داد. او در پاسخ به اینکه آیا رنگ کردن دیوارهای بیرونی خانه ملیجک با نظارت مرمتگران و میراث فرهنگی انجام میشود؟ گفت: رنگ کردن دیوارها دستکاری در ساختمان محسوب نمیشود. کج بری از بیرون ترک خورده و ما آن را بازسازی میکنیم. با میراث هماهنگیم و جایی که بخواهیم کاری انجام دهیم که در نمای بنا بسیار تاثیر گذار باشد زیر نظر میراث این کار را انجام میدهیم. گرچه بازدید خبرنگار از رنگ کردن دیوارهای خانه ملیجک و اظهارات کارکنان حکایت از آن داشت که نظارت کافی بر نحوه لکه گیری و کج کاری وجود نداشت اما موسوی نظر با بیان اینکه از رنگ کردن دیوارهای خانه ملیجک توسط مهندسان بازدید به عمل میآید گفت: مهندسان خودمان بالای سرشان هستند. ما کاری نمیکنیم که به بنا آسیب وارد شود. فرض کنید که شیشهای کثیف است و ما آن را تمیز میکنیم. او ادامه داد:10 سال پیش دیوارهای بیرونی بنا رنگ شد و تا امروز دوام داشت اما در این 10 سال بر اثر باد و باران و عوامل طبیعی ترک خورده است. علاوه بر اینها کل ساختمانها عمری 100 ساله دارند. زمین نشست کرده. ما تمامی این موارد را مد نظر قرار میدهیم و بعد برای بنا تصمیم میگیریم. موسوی نظر در پاسخ به این سوال که بودجه مرمت بناهایی چون خانه ملیجک را کدام نهاد یا سازمان پرداخت میکند؟ سازمان میراث فرهنگی یا مجلس؟ گفت: چون بحث مرمت به آن شکل مطرح نیست و در حال لکه گیری هستیم مجلس آن را از بودجه جاری یا عمرانی تامین می کند. اگر بخواهیم ستونهایش را تقویت کنیم یا سقفش برداشته شود هزینههای هنگفتی دارد که باید در بودجه دیده شود. گرچه اظهارات «موسوی نظر» مدیرکل امور پشتیبانی و مهندسی مجلس در گفتوگو با ابتکار حکایت از آن دارد که رنگ کردن نمای ظاهری بنا مرمت نامیده نمیشود اما فتحالله نیازی، کارشناس پژوهشکده حفاظت و مرمت در این باره در گفتوگو با ابتکار میگویند بر طبق ضوابط بناها و بافتهای تاریخی میراث فرهنگی، رنگ کردن بنا نیز باید زیر نظر میراث فرهنگی انجام شود. او میگوید: هر گونه اقدامی که منجر به تخریب عرصه و اعیان اثر گردد ممنوع است. به منظور حفظ آثار هر گونه فعالیت عمرانی و ساماندهی اثر تاریخی اعم از مرمت، بازسازی، توسعه، تغییر کاربری در تمام یا قسمتی از محدوده آثار و ارائه طرح با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری معتبر خواهد بود. هرچند بناهایی چون خانه ملیجک و کتابخانه قدیمی مجلس کاربری اداری دارند و سعی بر آن شده که حتی تغییرهای جزئی در بنا با کمترین آسیب همراه باشد اما آنچه خلا و نبودش در ساختمانهای قدیمی و پا برجای مجلس دیده میشود نبود نظارت سازمان میراث است. با این حال باید گفت باز هم دم مجلس گرم.