به گزارش پایگاه خبری «عصرساختمان» به نقل از دنیای اقتصاد، حملات هوایی به شهرها و برخی تاسیسات نظامی و هسته‌‌‌ای کشور طی روزهای اخیر ادامه‌‌‌دار شده و این موضوع ساکنان کلان‌شهرهایی نظیر تهران، کرج، تبریز و شهرهای غربی که بیش از سایر مناطق آماج حملات قرار دارند را دچار ترس و نگرانی کرده است. در این شرایط شهروندان این مناطق به دنبال شناسایی «اماکن امن» برای اسکان اضطراری هستند؛ در این میان «تنوع» آنچه تحت عنوان مناطق امن اعلام شده و برخی اظهارنظرها درباره «ریسک این مناطق» باعث نوعی سرگردانی یا ابهام شهروندان در خصوص صحت این موضوع شده است.  «دنیای اقتصاد» در این گزارش با بررسی مبحث «پدافند غیر‌عامل» در مقررات ملی ساختمان و گفت‌‌‌وگو با یکی از اعضای شورای تدوین مقررات ملی ساختمان به شفاف‌‌‌سازی در خصوص مکان‌‌‌های امن برای اسکان اضطراری ساکنان شهرها پرداخته است. مناطقی نظیر ایستگاه‌‌‌های مترو و تونل‌‌‌های آن، پارکینگ مجتمع‌‌‌های بزرگ که حداقل در 3 طبقه زیرزمین قرار دارند، می‌توانند پناهگاهی امن برای حفاظت جان انسان‌‌‌ها از بمباران مستقیم باشند؛ ایستگاه‌‌‌های مترو از راه‌‌‌های ورود و خروج هوا نیز برخوردار بوده و با کمترین تغییر در آنها، «قابلیت تبدیل به پناهگاه» را پیدا می‌کنند. از طرفی اماکنی نظیر زیرزمین مدارس، زیرزمین مساجد و پارکینگ‌‌‌ طبقات منفی خانه‌‌‌ها اگرچه حکم پناهگاه را ندارند اما فضای امنی را برای مردم در مقابل خطراتی غیر از بمباران مستقیم به محل استقرار فراهم می‌کنند.

مترو «پناهگاه» است

بخش قابل‌توجهی از مردم ایران خاطره 8 سال جنگ تحمیلی را در یاد دارند و آماج حملات هوایی قرار گرفتن برخی شهرهای کشور طی کمتر از یک هفته اخیر با محوریت پایتخت؛ آن خاطرات را در ذهن مردمان این سرزمین زنده کرده است. آژیر قرمز و فرار به پناهگاه‌‌‌ها خاطره دیگری است که متولدین دهه‌‌‌های 50 و 60 و پدر و مادران آنها در یاد دارند؛ با این وجود غیر‌قابل پیش‌بینی بودن بروز جنگی دیگر در کشور باعث شده تا امروز دیگر خبری از تابلوهای راهنمای رسیدن به «پناهگاه امن» در داخل کوچه و خیابان شهرها نباشد. با این وجود، این موضوع به مفهوم نداشتن پناهگاه و فضای امن در شهرها نیست. مقررات ملی ساختمان ایجاد اماکنی باکاربری 2 منظوره تعریف کرده به نحوی که برخی مناطق قابلیت استفاده به عنوان پناهگاه را در زمان بحران داشته باشند.

شاپور طاحونی استاد دانشگاه، عضو هیات تدوین‌‌‌کنندگان مبحث 21 مقررات ملی ساختمان و عضو شورای تدوین مقررات ملی ساختمان در گفت‌‌‌وگو با «دنیای اقتصاد» به سوال شهروندان در خصوص مکان‌‌‌های امن در زمان حملات نظامی هوایی پاسخ داد و پناهگاه‌‌‌های امن شهری را از منظر علمی تبیین کرد و گفت: طی روزهای اخیر و در پی حمله نظامی به برخی شهرهای کشور مردم به دنبال شناسایی مناطق امن و پناهگاه‌‌‌ها برای در امان ماندن از خطرات جنگ هستند؛ در این میان برخی به ایستگاه‌‌‌های مترو اشاره دارند، برخی از مساجد و مدارس به عنوان مناطق امن یاد می‌کنند و برخی دیگر نیز با بیان انتقاداتی نسبت به موارد مطرح شده، اینگونه عنوان می‌کنند که هیچ یک از موارد ذکر شده در زمره مناطق امن قرار ندارند.

وی ادامه داد: در مبحث بیست و یکم مقررات ملی ساختمان ایران با موضوع پدافند غیرعامل مباحثی نظیر تعریف و مفهوم پدافند غیرعامل، فضای امن و پناهگاه به شکل کامل شرح داده شده و در عین حال آیین‌‌‌نامه‌‌‌های ساختمانی لازم به منظور تامین ایمنی تعریف و تشریح شده است.

طاحونی گفت: در وهله ابتدایی باید تفاوت میان پناهگاه و فضای امن به اطلاع شهروندان برسد؛ پناهگاه مکانی برای اسکان موقت است که در مقابل تهدیدهایی نظیر بمباران نسبت به ساختمان‌‌‌های معمولی ایمنی و پایداری بالاتری دارد. درواقع اگر در زمان بمباران مردم به پناهگاه امن بروند، از آسیب‌‌‌های احتمالی ناشی از ریزش ساختمان‌‌‌ها در امان خواهند ماند. اما طبق مبحث 21 مقررات ملی ساختمان فضای امن محلی است که جان افراد را از خطراتی نظیر ترکش‌‌‌های ثانویه، موج انفجار و فروریزش آوار محافظت می‌کند. در واقع در حالی که پناهگاه‌‌‌ها در مقابل شلیک مستقیم بمب ایمن هستند؛ مناطق امن می‌توانند خطرات جانبی حملات نظامی را مهار کنند.

این استاد دانشگاه افزود: با ارائه تعاریف ذکر شده می‌توان به خوبی مناقشات ایجاد شده در خصوص تنوع و تفاوت مناطق امنی که معرفی می‌‌‌شوند را توضیح داد. همانگونه که ذکر شد پناهگاه باید در مقابل پرتاب مستقیم بمب ایمن باشد؛ بنابراین اولین فاکتور برای آنکه یک فضا را بتوان به عنوان پناهگاه درنظر گرفت، آن است که حدود 30 متر زیر زمین احداث شده باشد. البته لازم است که پناهگاه شامل شرایط دیگری نیز باشد؛ به‌‌‌عنوان مثال پنجره‌‌‌ای رو به بیرون نداشته باشد و در عین حال راه ورود و خروج هوا نیز برای آن در نظر گرفته شده باشد. همچنین شکل درب ورود به پناهگاه باید به نحوی باشد که از ورود آوار ممانعت کند. در طراحی‌‌‌های شهری، ایستگاه‌‌‌های مترو و تونل‌‌‌های آن به عنوان پناهگاه درنظر گرفته می‌‌‌شوند. متروهای شهری در عمق حداقل 25 تا 30 متری از سطح زمین احداث شده‌‌‌اند و طراحی راه ورودی آنها نیز به‌گونه‌‌‌ای است که از ورود آوار جلوگیری می‌کند. در عین حال ایستگاه و تونل‌‌‌های مترو از هواکش و راه ورود و خروج هوا برخوردار هستند. برخورداری از مواردی نظیر فضای بهداشتی نیز از دیگر ضروریات پناهگاه‌‌‌هاست.

وی ادامه داد: پارکینگ‌‌‌های مجتمع‌‌‌های بزرگ از طبقات منفی 3 و بیشتر نیز می‌توانند تبدیل به پناهگاه شوند. این استاد دانشگاه در ادامه اضافه کرد که مناطقی نظیر زیرزمین مساجد و مدارس اگرچه پناهگاه نیستند، اما می‌توانند در زمان بحران تبدیل به فضای امن شوند. شاپور طاحانی در عین حال به ضرورت تعریف فضای امن در تمامی ساختمان‌‌‌ها مطابق قانون مقررات ملی ساختمان اشاره کرد و گفت: با این وجود طی سالیان گذشته این مهم به دلیل عدم‌پیگیری از سوی سازمان نظام مهندسی و شهرداری‌‌‌ها هیچ‌گاه اجرایی نشد.

شاپور طاحونی در خصوص تبیین پناهگاه و فضای امن در سیستم شهرسازی در مناطق مختلف دنیا گفت: توجه به تعریف مناطقی به عنوان فضای امن و پناهگاه در حوزه شهرسازی و ساخت‌وساز در دنیا رواج دارد. البته این به آن مفهوم نیست که در سایر کشورهای دنیا، محلی به عنوان پناهگاه یا فضای امن در سطح شهر و در ساختمان‌‌‌ها احداث شود؛ بلکه در سایر نقاط دنیا فضاهای دوگانه‌‌‌ای طراحی می‌شود که اگرچه کاربری دیگری دارد، اما قابلیت استفاده به عنوان پناهگاه یا فضای امن را نیز دارد. به عنوان مثال در طراحی ساختمان‌‌‌های مسکونی این امکان وجود دارد که انباری‌‌‌ها به شکلی تعریف و ساخته شود که در زمان بحران به عنوان فضای امن به کار آیند؛ ساخت ایستگاه و تونل مترو به نحوی که قابلیت استفاده به عنوان پناهگاه را داشته باشد نیز در تمام دنیا رواج دارد.

طاحونی در ادامه به وضعیت پناهگاه در برخی کشورهای متخاصم اشاره کرد و گفت: موقعیت خاص و درگیری مستمر با جنگ در این مناطق باعث شده تا این کشورهای متهاجم در نظام شهرسازی و ساختمان‌‌‌سازی به تعبیه فضاهای پناهگاهی و امن در سازه‌‌‌ها توجه کنند. به عنوان مثال در برخی کشورها پارکینگ‌‌‌های طبقات منفی به نحوی طراحی می‌‌‌شوند که در زمان بحران قابلیت تبدیل شدن به محیط بیمارستانی  را در کمترین زمان داشته باشند. به این ترتیب باید گفت: اگرچه تقریبا در هیچ یک از نقاط دنیا فضایی با تک کاربرد پناهگاه ساخته نمی‌شود، اما همواره فضاهایی باکاربری دوگانه وجود دارد که در زمان بحران قابلیت تبدیل شدن به پناهگاه را دارد. در شرایط کنونی ایستگاه و تونل مترو پارکینگ طبقاتی مجتمع‌‌‌ها می‌توانند همین نقش را ایفا کنند. با وجود این استفاده از این فضاها نیاز به مدیریت رسمی از سوی نهادهای ذی‌‌‌صلاح و طبقه‌‌‌بندی در این خصوص دارد.

فضای «امن» در مقررات ملی ساختمان

در ویرایش دوم از مبحث 21 مقررات ملی ساختمان آمده است که در طراحی شهرها، در راستای حفظ جان مردم، تداوم بی‌‌‌وقفه فعالیت‌‌‌های ضروری و کاهش آسیب‌‌‌پذیری شهرها، لازم است که در احداث ساختمان‌‌‌ها الزامات پدافند غیرعامل رعایت شود. این الزامات بسته به نوع ساختمان کم و کیف و استاندارد متفاوتی دارد. در ویرایش دوم از مبحث مقررات ملی ساختمان آمده است: فضای امن به فضایی اطلاق می‌‌‌شود که در مقابل اثرات بارهای ناشی از انفجار، کمتـر درمعرض خطر قرار گرفته و نسبت به سایر فضاهای ساختمان از ایمنی و مقاومت بیشـتری برخوردار باشد. فضـای امـن حتـی‌‌‌المقـدور بایـد بـه صـورت دو یـا چنـد منظـوره مـورد بهره‌‌‌برداری قرار گیرد.

همچنین در این آیین‌نامه آمده است که پناهگاه مکان بسته‌‌‌ای است که به‌‌‌خاطر طراحی تخصصی و کاربری خاص در مقابل انواع تهدیـدها، نسبت به ساختمان‌‌‌های متعارف از درجه حفاظت بـه مراتـب بـالاتری برخـوردار باشـد و امنیت جانی و روانی بیشتری را برای افراد فراهم کند. همچنین در این مبحث قانونی آمده است که پدافند غیرعامل عبارت است از مجموعه اقدامات غیرمسلحانه‌‌‌ای که به کارگیری آنها موجب افزایش بازدارنـدگی، کـاهش آسیب‌‌‌پذیری، ارتقای پایداری ملی، تداوم فعالیت‌های ضروری و تسهیل مدیریت بحـران در برابر تهدیدها و اقدامات نظامی دشمن می‌شود.

روزنامه «دنیای اقتصاد» در گزارش‌‌‌های دو روز گذشته خود باعنوان «راهنمای پناهگیری» و «راه و رسم پناهگاه خانگی» به بررسی استانداردهای جهانی «مراقبت از خود در محل مسکونی» در زمان بروز بحران جنگی در شهرها پرداخت؛ در این گزارش‌‌‌‌‌‌ها تاکید شد که سازمان بهداشت جهانی به طور کلی توصیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خود را در زمان حمله دشمن در سه مرحله «فرار، پنهان شدن و هشدار» تعریف کرده است. در زمان حملات هوایی در ابتدا باید ایمنی خود را تضمین کنید. در اسرع وقت و با خیال راحت محل را ترک کرده و از شلوغی اجتناب کنید. اگر نمی‌توانید محل را ترک کنید، به دنبال مکانی باشید که آن را امن می‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانید و از آن محافظت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنید. نسبت به آنچه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینید و می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شنوید هوشیار باشید و سعی کنید آرام باشید. پناهگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بالقوه را در خانه، محل کار، مدرسه و هنگام رفت و آمد شناسایی کنید. زیرزمین‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خانه و محل کار خود، پناهگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ساختمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مجاور، مغازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و مشاغل، به‌‌‌ویژه اگر در زیر سطح زمین قرار دارند را در نظر بگیرید. وسایل نقلیه و خانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سیار محافظت رضایت‌‌‌‌‌‌‌‌‌بخشی ارائه نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. به توصیه سازمان بهداشت جهانی، اقلام ضروری را در پناهگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خود آماده و نگهداری کنید.