سقفی به بلندای تاریخ

به گزارش پایگاه خبری «عصر ساختمان» به نقل از فارس، نام تبریز همواره گره خورده با تاریخ و تمدن، تنیده شده بر قامت اصالت و فرهنگ و سیراب شده از سرانگشتان هنرمند مردمانی است که از دیرباز تاکنون تمام توان خود را به کار بسته‌اند و یادگارانی بس ارزشمند برای ما و آیندگان به جای گذاشته اند.

یادگارانی از ساختمان‌ها و بناها و آداب و آیین‌هایی که در تمام این خاک پراکنده هستند و نشانه ارزش و اهمیتی می باشند که مردم منطقه برای رسوم و فرهنگ خود قائل شده اند.

نام بسیاری از این یادگارها، آشنای تمام کسانی است که گوشه‌ای از فرهنگ ایران زمین را می‌شناسند و می‌دانند چه خاطراتی در پس دیوارهای کهن این ابنیه و مجموعه‌ها، خفته است.

نمود یکی از این خاطرات، بازار تاریخ تبریز است.

بازار بزرگ تبریز نیز با تیمچه‌ها و سراها و کاروانسراهای متعدد از اقتدار و رونق تجارت این شهر در گذشته‌های دور و نزدیک حکایت دارد. اغلب مورخین و جهانگردانی که از قرن چهارم هجری تا عهد قاجار از تبریز دیدن کرده‌اند، اسناد و مدارک مهم و با ارزشی را درباره بازار و تاثیر آن در وضعیت اقتصادی تبریز از خود به جا گذاشته‌اند. از جمله شخصیت‌هایی که در این رابطه نوشته هایی از خود به جا گذاشته اند می‌توان به مقدسی، یاقوت حموی، مارکوپولو، ابن بطوطه، حمدالله مستوفی، کلاویخو، جان کارت رایت، انگلیسی، شاردن و جمللی کارری اشاره کرد.

مجموعه بازار تاریخی تبریز شامل زیر مجموعه‌های مختلف تجاری، مذهبی، فرهنگی و بهداشتی و سکونت برای تجار دیگر شهرها در خود بازار و خانه‌های تاجران مقیم در اطراف بازار بوده است. در چنین مجموعه‌ای چگونگی ارتباط عناصر مجموعه با یکدیگر حائز اهمیت می‌باشد. ارتباطات در این سیستم به صورت شبکه‌ای پیچیده و منحصر به فرد از افراد و روابط فردی و گروهی و صنفی می باشد و سال‌هاست موثر بودن و کارکرد خود را ثابت نموده و به الگویی برای نمونه های مشابه تبدیل شده است.

مجموعه بازار تاریخی تبریز بخش عمده ای از تبریز قدیم و بخش موثری از تبریز کنونی را در بر می گیرد و شامل هسته اصلی بازار، امتداد بازار حرم‌خانه و مسجد کبود و بازارچه سرخاب می‌باشد.تاثیرگذاری بازار تبریز در روزگار کهن به قدری بوده که دروازه های اصلی شهر و مبادی ورود و خروج کالاهای شهر در محدوده بازار قرار گرفته بود.

امروز، هنوز یادی به جا مانده از چهار دروازه دروازه سرخاب، دروازه باغمیشه، دروازه خیابان، دروازه نوبر که در آستانه ی بازار، روزگاری کاروانهای در حرکت در جاده ابریشم را میزبانی می کرده و موجب رونق بازرگانی می شده است.اما بازار تبریز به عنوان «بزرگترین سازه سرپوشیده و مسقف جهان»، از بخش‌ها و عناصر مختلفی تشکیل شده که با وجود تمام تفاوت‌های ماهوی شان، موجب استحکام هرچه بیشتر از مجموعه شده‌اند و در کنار هم توانسته‌اند استمرار عمر و اثربخشی بازار شوند. بخشهای مختلف بازار تبریز شامل راسته، ورودی‌های بازار، دالان، سرا (خان)، کاروانسرا، تیمچه، چهارسو (چهارسوق)، میدان، بازارچه، بقعه، مسجد، حمام، مدرسه، تکیه و حسینیه، زورخانه، یخچال، پل بازار و..و همچنان پابرجا و استوار میزبان علاقه‌مندان هستند.

نحوه نامگذاری عناصر بازار به گونه‌ای بوده که گاهی براساس حرفه بازرگانان و صنعتگران بازار، مانند دالان عباچی، گاهی به نام بانی و سازنده بازار یا راسته، مانند تیمچه حاج ابوالقاسم، گاهی با توجه به موقعیت و محل بازار، مانند مسجد جامع، گاهی برحسب وطن یا مذهب بازرگانان و پیشه‌وران، مانند سرای آلمانی‌ها و نیز گاهی با توجه به اندازه یا شکل خاص، مانند بازار اوچ تیمچه‌لر (سه تیمچه حاج شیخ) نامگذاری می‌شده است.

در مجموع بازار تاریخی تبریز با دارا بودن بیش از یکصد و شصت عنصر مختلف، دارای 26 سرا، 20 تیمچه، 30 راسته، 2 چهار سوق، 21 دالان، 2 بازار، 1 میدان، 8 بازارچه، 8 دروازه، 27 مسجد، 3 مقبره، 6 مدرسه، 1 زورخانه، 2 کتابخانه، 5 حمام و 1 یخچال نیز می‌باشد و امروزه بیشتر این بخش‌ها با همان شکل قبلی در حال فعالیت هستند.

بازار تاریخی تبریز عالی‌ترین و عملی‌ترین مرکز برای تجارت و کسب و کار بوده و هست و با توجه به شکل و سطح بندی‌های لایه لایه‌اش،  بهترین مرکز برای تولید و توزیع محصولات و انجام معاملات بوده است. بازاریان و کسبه این مجموعه از دیرباز تاکنون علاوه بر رفتار اقتصادی، بسیاری از رفتارهای فرهنگی را از نسلی به نسلی و از قومی به قومی دیگر انتقال داده اند و سبب انتقال و اشاعه فرهنگی شده‌اند.

نوروز امسال شاید فرصت خوبی باشد برای قدم زدن لابلای دیوارها و زیر سقف حفره حفره این هزارتوی عظیم که در خلوتی اولین روزهای بهار، رنگ و بویی دیگر دارد و راحت‌تر و آرام‌تر می‌تواند روایتگر سال‌ها ایستادگی و ماندگاری باشد.

نگارنده: فرینوش اکبرزاده