قلب تهران در چاله‌ تاریخی بلدیه

به گزارش پایگاه خبری «عصر ساختمان» به نقل از خبر آنلاین، میدانی که یک بخش کوچک آن امروز گودبرداری شده و روزانه هزاران نفر از کنارش تردد می‌کنند، اما شورای شهری‌ها معتقدند هر لحظه چاله‌ گودشده در میدان توپخانه می‌تواند یک فاجعه به وجود بیاورد. مدتی پیش علی‌محمد سعادتی، قائم مقام شهردار منطقه 12 تهران در صفحه شخصی خود در فضای مجازی تصاویری سه‌بعدی با عنوان «خانه شهر» تهران منتشر کرد، تصاویری که براساس توضیحات آن، به نظر می‌رسد قرار است کل محوطه‌ی میدان توپخانه را در برگیرد.

سعادتی در توضیح یکی از تصویرها نوشته است: «طرح مصوب برای میدان توپخانه، بازسازی ساختمان بلدیه به عنوان یک مرکز فرهنگی هنری در قلب تاریخی تهران که در سال 1348 تخریب شده، در دستور کار شهرداری تهران قرار دارد.»

این در حالی است که از حداقل 15 سال پیش تا امروز و با آغاز تهیه‌ی طرح ساماندهی میدان مشق تهران، کمیته‌ای با عنوان کمیته‌ی راهبردی ساماندهی میدان مشق تشکیل و طرح آن سه‌بار به کمیسیون ماده 5 رفت، اما به نظر می‌رسد هنوز مشکلات این طرح پایانی ندارد. طرحی که قرار بود همه میدان مشق را در بربگیرد، امروز فقط به نقطه‌ای در ضلع شمالی میدان توپخانه و ابتدای خیابان فردوسی (پشت شهرداری) محدود شد و نام «احیای ساختمان بلدیه» به خود گرفت.

طرح بازسازی ساختمان بلدیه

از حدود سه سال قبل گودبرداری در این منطقه آغاز شد و در میانه‌های راه مدتی پروژه متوقف بود اما ادامه‌ی کار بار دیگر آغاز شد، تا حدود دو ههفته‌ی گذشته که اقبال شاکری، رییس کمیته عمران شورای اسلامی شهر تهران در سیصد و شصت و چهارمین جلسه‌ی شورای شهر تهران، از یک احتمال صحبت کرد، احتمالی که هشدار هم داشت.

او گفت: «در تذکری چندباره به شهرداری یادآوری می‌کنیم که وضعیت گود میدان امام‌خمینی (ره) مناسب نیست و احتمال ریزش جدی است.»

وی با اشاره به ناایمن بودن گود میدان امام (ره) - در ضلع جنوبی میدان امام خمینی (ره)- گفت: برای چندمین بار به شهرداری تذکر می‌دهیم که وضعیت گود میدان امام (ره) مناسب نیست. این گود در یکی از شریان‌های پر تردد واقع شده که به علت وجود خاک دستی و نیز گذر تاسیسات آب بسیار خطرناک بوده و متاسفانه رها شده است. در این سازه می‌خواهند تصویر خانه شهر را به معرض نمایش بگذارند. ریزش این گود بسیار محتمل است و تا قبل از اینکه اتفاق ناگواری بیافتد، باید فکری به حال این گود کرد.»

قرار بود میدانی تاریخی احیا شود

سید محمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به عنوان یکی از اعضای کمیته‌ی طرح ساماندهی میدان مشق به ایسنا گفت: میدان امام (ره) جزو معدود پروژه‌هایی است که سال‌های سال روی آن کار شده و تمام مراحل کار را در میراث فرهنگی و کمیسیون ماده 5 پشت سر گذاشته است، در واقع آن یک طرح مشخص است.

او با بیان این‌که علت تمام نشدن این پروژه را تا امروز نمی‌داند، در حالی که می‌توانست یک اتفاق بسیار خوب باشد، ادامه می‌دهد: این طرح مراحل تصویب را گذرانده و اداره‌کل میراث فرهنگی استان تهران آن را تصویب کرده و در کمیسیون ماده 5 نیز با هدف اجرائی شدن به تصویب رسیده است.

وی همچنین در پاسخ به این‌که آیا قبل از آغاز پروژه عملیات بررسی مطالعاتی در میدان توپخانه با هدف مطالعه‌ی کامل محوطه و احتمال تخریب محوطه‌ یا اثر باستانی در این منطقه انجام شد؟ می‌گوید: پروژه‌ی تهیه شده برای این محوطه، اجرای یک میدان تاریخی بود، اگر در زمان آغاز کار یا انجام گودبرداری، احتمال برخورد با آثار تاریخی وجود داشته باشد، پیمانکارانِ پروژه موظف به توجه و اعلام آن به میراث‌فرهنگی هستند، بنابراین پروژه می‌تواند زیر نظر میراث فرهنگی ادامه پیدا کند و حتی به گونه‌ای باشد که به ارزش‌های میدان اضافه شود.

او معتقد است: کشف هر نوع اثر یا محوطه‌ای در منطقه می تواند حتی به معرفی بهتر منطقه کمک کند و بخشی از محوطه به عنوان یک سایت موزه در معرض نمایش قرار گیرد.

از پروژه‌ی ساماندهی میدان توپخانه تا احیای ساختمان بلدیه

سعید سادات‌نیا، عضو کمیته طرح ساماندهی میدان مشق نیز به ایسنا می‌گوید: این طرح از حدود 15 سالِ گذشته توسط مشاور در سه دوره تصویب شده و حتی با گرفتن تائیدیه کمیسیون ماده 5، به مرحله‌ی اجرا نیز رسیده است. در واقع به دنبال پروژه‌هایی که در ساختمان مرکزی تهران در میدان‌های حسن‌آباد، مشق، ایستگاه مترو امام خمینی، قورخانه و محوطه‌ی زیر آن و مجموعه‌های تجاری و خدماتی زیر میدان اجرائی شدند، در یک سلسله مراتب کاری نیز طرح طراحی شهری محوطه ابلاغ شد که این طراحی بعدا به طرحی در میدان امام خمینی (ره) منجر شد.

او با بیان این‌که در سلسله مراتب پروژه، برای این طرح یک کمیته‌ی راهبردی شامل 15 نفر از اساتید تشکیل شد و سه مرتبه تجدید قرارداد طراحی شهری با شهرداری امضا شد، ادامه می‌دهد: در آخرین حدود پنج سال پیش توسط سازمان زیباسازی، تجدید قراداد طراحی شهری انجام شد، پس از آن در میدان امام یک قراداد طراحی شهری برای محوطه‌های پیرامون میدان امضا شد و از ان طرح به این پروژه رسیدیم که میدان امام خمینی (ره) _توپخانه_ باید به عنوان خاطره‌انگیزترین و نمادین‌ترین محوطه‌ی شهری مرکز تاریخی فرهنگی تهران بازسازی شود.

مشاور طرح ساماندهی و مرحله نظارت بر اجرا در طرح بلدیه میدان توپخانه توضیح می‌دهد: در این راستا بررسی‌ها بسیار گسترده‌ای انجام و یک تیم کارشناسی با عنوان تیم راهبردی شامل افرادی مانند سید محمد بهشتی، مهدی حجت، اسکندر مختاری، محسن حبیبی و دکتر شکوری، پرژه‌ی طراحی را به عهده گرفت، در ادامه با کنترل مستقیم و جلسات مداوم با این تیم، طراحی میدان توپخانه انجام و در مرحله فاز یک تصویب و فاز دو آغاز شد. آن پروژه در حال نزدیک شدن به مراحل اجرائی بود که مستقیما با مخالفت رئیس شورای شهر گذشته، مواجه شد، مخالفت به مراحل بالاتر، به بازنگری پروژه منجر شد.

وی با اشاره به این‌که طرح با تصویب و تائید نظر بالاترین سطح کارشناسان معمار در کشور کار شده بود، بیان می‌کند: با این وجود رئیس وقت شورای شهر با بیان اینکه این طرح متعلق به دوره‌های تاریخی گذشته است و دوران امروز متعلق نیست، اعتقاد داشت: باید میدان را بزرگتر کنیم و برای این اقدام همه‌ی بخش‌های شمالی میدان توپخانه باید تخریب شوند، اقدامی که دست کم با توجه به هزینه‌ها امکان‌پذیر نبود.

سادات‌نیا ادامه می‌دهد: با تحمیل شدن نظر مخالف، محتوای اصلی ساختمان بلدیه به عنوان «خانه - شهر» باقی بماند و آن ثابت ماند، این یک دستاورد بزرگ بود که بلدیه سابق به خانه شهر تهران تبدیل و میدان توپخانه، نیز میدانِ خانه شهر باشد، از سوی دیگر کسی که وارد میدان می‌شود، حس وارد شدن به یک محوطه تاریخی فرهنگی را داشته باشد.

او میدان امام خمینی (ره) تهران را یک محوطه‌ی تاریخ‌مند می‌داند و ادامه می‌دهد: مهمترین اتفاقات شهر در این میدان و توسط برخی افراد مهمِ خاطره‌انگیز از آدم‌ها، اتفاقات و آن‌چه که بر سر این تهران از دوره قاجار تا امروز، پیش آمده است. بنابراین مجموعه این تیم از پروژه ی اصلی به عنوان ساماندهی میدان مشق کوتاه آمدند تا دست‌کم خانه شهر وجود داشته باشد، بنابراین با یکسری تغییرات بار دیگر طراحی و بازنگری برای ساختمان بلدیه انجام شد، محتوای خانه شهر را نگه داشتند.

گودبرداری برای احیای ساختمان بلدیه

حتی یک میلی‌متر اجازه فرونشست به زمین نداده‌ایم

سادات‌نیا با اشاره به این‌که بر اساس طرح تهیه شده، پروژه‌ی خانه شهر، دارای مجموعه‌ای شامل یک سالن اجتماعاتِ 400 نفر، کافه کتاب و مجموعه‌های خدماتی تعبیه شده و مسیری از طبقه منهای دو به مترو میدان امام (ره) تعریف شده است، ادامه می‌دهد: امروز این طرح با وجود چالش‌های بسیار به بخش فنی و عمرانی شهر تهران سپرده شده تا روی اجرا کنترل داشته باشند، پیمانکار طرح نیز با انجام گودبرداری، کنترل‌های بسیار دقیقی را با توجه به این‌که دو خط تقاطع مترو از این ایستگاه می‌گذرد، انجام داده است، حتی ما یک میلی‌متر اجازه‌ی فرونشست به زمین نداده‌ایم، چه برسد به این‌که دیوارها ریزش کنند. بنابراین کار با دقت بسیار بالا و با کنترل و بالاترین سطح تخصصی در شهرداری تهران و در بخش مشاوره در حال اجرائی شدن است.

او با تاکید بر این‌که در این شرایط شورای شهر باید با بخش زیر مجموعه‌ی خود یعنی قسمت فنی و عمرانی شهر تهران قضیه را بررسی کند، بیان می‌کند: باید از این بخش اطلاعات گرفته شود. ما نیز به عنوان مشاور حاضر هستیم تا هر گاه لازم باشد در صحن شورای شهر توضیحات لازم را ارائه داده و از روند پروژه بگوئیم.

مشاور طرح ساماندهی و مرحله نظارت بر اجرا در طرح بلدیه میدان توپخانه می‌افزاید: من به عنوان یک معمار و شهرساز در تهران که حدود 60 سال است، پروژه‌های مختلفی را در تهران انجام می‌دهم، از مجموعه مخالفت‌ها و سنگ‌اندازی‌ها در 15 سال گذشته در شورای شهر تهران بیشتر برداشتم این است که عده‌ای نمی‌خواهند شهر صاحب فضاها و حقوق عمومی شهروندی شود، فضاهایی که متعلق به عامه‌ی مردم و شناسنامه، هویت و تاریخ این شهر است و می‌تواند تهران را به یک شهرِ شاداب، گردشگرپذیر و درآمدزا تبدیل کند.

تهران می‌تواند یکی از شهرهای شاخص گردشگرپذیر دنیا باشد

این معمار در ادامه مرکز تاریخی فرهنگی تهران یعنی حصار ناصری را در محدوده‌های مرکزی تهران دارای پتانسیل بسیار قوی می‌داند و بیان می‌کند: آن می‌تواند یک موتور محرک در تهران باشد، مانند بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا و مراکز بسیاری از شهرهای شاخص و تاریخ‌مند در دنیا، اتفاقی که تهران نیز می‌تواند در آن سهیم باشد.

وی ادامه می‌دهد: از استانبول تا پاریس، بارسلون تا بسیاری از شهرهای دیگر با این خصوصیات نمونه‌ی واضحی از این نوع استفاده از فضاهای شهری هستند، در حالی که تهران با تاریخ چند هزار ساله‌ی خود که 400 سال است به عنوان یک شهر جدید در کشور و 200 سال به عنوان پایتخت زندگی می‌کند، هویت و تاریخ جداگانه‌ای دارد.

او کشف اسکلت یک بانوی هفت هزار ساله منسوب به مسافر چشمه علی را که تاریخ تهران را دست‌کم تا هفت هزار سال عقب برد، نمونه‌ی دیگری از هویت و تمدن در تهران می‌داند و می‌گوید: با وجود این ریشه، تاریخ و فرهنگ، متاسفانه امروز ما تاریخ و فرهنگ خود را مفت فروخته‌ایم.

سادات‌نیا در بررسی وضعیت مناطق مختلف تهران توضیح می‌دهد: منطقه مرکزی تهران در گذشته دچار شب‌مرگی بود و تمام محوطه‌ی مرکزی مانند میدان حسن‌اباد تبدیل به یک منطقه کاسب‌کاری شده بود. میدان حسن آباد 25 سال پیش احیا شد و امروز مرکز تاریخ تهران و امروز به عنوان یک محیط خاطرانگیز و سمبل شناخته می‌شود، در جالی که پیش از این یک مخروبه بود که با طرح مترو که توسط فرانسوی‌ها تهیه شده بود، تخریب شده و چیزی از آن باقی نمی‌ماند، همان طور که یک چهارم دور میدان را تخریب کرده و بانک ساخته شد. هر چند تمام کوچه پس کوچه‌های پشت میدان امروز در حال با تخریب‌های گسترده مواجه شده‌اند.
گودبرداری در ضلع شمالی میدان توپخانه

این عضو کمیته طرح ساماندهی میدان مشق با اشاره به پیگیری‌های معماران و کارشناسان و دوستداران حوزه‌ی میراث فرهنگی و شهرداری در طول 25 سال گذشته برای ساماندهی تهران قدیم، ادامه می‌دهد: بالاخره شهرداری کار وسیعی را در مرکز تاریخی و فرهنگی تهران آغاز کرد که یکی از نمادین‌ترین آن‌ها احیای میدان توپخانه است.

این معمار می‌گوید:‌ پیشنهاد 25 سال پیش ما این است که میدان توپخانه به طرف بازار، خیابان باب همایون و ناصرخسرو و بقیه مسیرهای پیاده، مانند لاله‌زار به پیاده‌راه تبدیل شود و زندگی شبانه شاداب به محوطه برگردانده شود، در شرایطی که امروز در همه‌ی خیابان لاله‌زار فقط یک خانواده که ان هم سرایدار افغانی است، زندگی می‌کند. امروز زندگی را از این بخش‌ها گرفته‌ایم و ما به ازای آن شب‌مرگی در این مناطق قالب شده و بیشتر تبدیل به مراکز فساد، تباهی، فحشا و موادمخدر شده و کسی جرات نمی‌کند شب‌ها پا به این مناطق تاریخی بگذارد. متاسفانه این خصلت در منطقه غالب شده است.

سادات‌نیا با بیان این‌که خوشبختانه براساس توجه و تغییرات نگاهی که در طول بیش از بیست سال گذشته به مرور جذبِ این منطقه شده، اظهار می‌کند: به نظر می‌رسد زندگی به این مناطق در حال بازگشت است. شاهد هستیم که خانه‌ها و بناهای قدیمی به مرور در حال خریداری و احیا و تبدیل آن‌ها به گالری‌های هنری، کافه‌ها، هتل‌ها و مهمانسراهاست، خوشبختانه از سوی شهرداری نیز حمایت‌هایی انجام می‌شود، به مرور خیابان‌ها سنگفرش می‌شوند و غلبه‌ی اتومبیل‌های شخصی درخیابان‌ها در حال کاهش است.

مشاور طرح ساماندهی و مرحله نظارت بر اجرا در طرح بلدیه میدان توپخانه با تاکید بر این‌که این‌که هنوز در برخی از مناطق تاریخی تهران فکر می‌کنند باید اتومبیل خود را زیر سر گذاشته و بخوابند، می‌گوید: این اتفاق در محوطه‌های تاریخی و فرهنگی یک فاجعه است.

این عضو هیئت مدیره انجمن صنفی مهندسان مشاور معمار و شهرساز ایران، در توضیح روند اجرائی شدن احیای ساختمان بلدیه تهران، توضیح می‌دهد: فندانسیون طرح در حال اجرائی شدن است، در دوره‌ای به دلیل تغییرات مدیریتی کارمتوقف شده بود. بیشترین چیزی که کار را متوقف کرد اختلاف نظر مهدی چمران، رئیس شورای سابق شهر تهران بود، او طرح را در مرحله‌ی اجرا متوقف و تغییر داد.

شورای شهر از ما بخواهد در صحن شورا پاسخگو باشیم

این عضو کمیته طرح ساماندهی میدان مشق ادامه می‌دهد: خوشحال می‌شوم که شورای شهر تهران به صورت جدی از ما بخواهد تا با حضور در صحن شورای شهر و با کمک همکاران شهرداری در بخش فنی و عمرانی شهر تهران توضیحات کامل درباره‌ی این پروژه بدهیم، یک بازدید محلی داشته باشیم و بگوئیم چه اتفاقاتی قرار است در این محوطه رخ دهد. امیدواریم آقایان پشتیبان این باشند تا حقوق عمومی در شهر ایجاد شود.

وی تاکید می‌کند: بهتر است به جای این که بنشینند و فقط بگویند فلان طرح این مشکل را دارد اول از کارشناسان نظرخواهی کنند.

به جای پُر کردن گود در میدان توپخانه، پروژه احیا شود

سید احمد محیط طباطبایی، پژوهشگر تهران قدیم و عضو کمیته‌ی طرح ساماندهی میدان مشق نیز در این زمینه به ایسنا توضیح می‌دهد: کمیته‌ی طرح ساماندهی میدان مشق احیای ساختمان بلدیه را در دستور کار داشت، بنابراین با تصویب طرح کلی، در بهترین حالت باید کار مطالعاتی و فنی نیز انجام شود و با نظارت افراد، به عنوان یک اولویت، می‌تواند در مرکز تهران، آن سریع‌تر ساخته و احیا شود.

او با اشاره به هشدار شاکری، عضو شورای شهر تهران مبنی بر احتمال فرو ریختن خیابان در میدان امام خمینی (ره)، نیز می‌گوید: به صرفه و صلاح مادی، معنوی و فرهنگی است که این پروژه اجرائی شود. به جای پُر کردن محوطه‌ی گودبرداری شده، باید استحکام‌بخشی و رفع خطر محوطه انجام شود که خود هزینه‌هایی را به دنبال دارد، وگرنه برای اجرائی کردن این پروژه در آینده باید بار دیگر هزینه کرد.

رئیس ایکوم ایران با بیان این که طرحِ اصلی برای ایجاد ساختمان بلدیه بود، اما از نظر محتوایی می‌توانست این ساختمان ساخته شود و در آن یکسری فعالیت‌های عمومی به خصوص در ساعات بعدازظهر انجام شود. این پروژه در ارتباط با شورای شهر و شهرداری تهران یک امر عمومی تلقی می‌شود.

وی با تاکید بر این‌که روی کاربری نهایی این ساختمان بحث بود، ادامه می‌دهد: این که فرم ساختمان ساخته شود یا به صورت موزه یا تالارِ خود شهر عمل کند، صحبت می‌شود. اما در هر حال بخش بیرونی آن در ارتباط با مردم است و مردم با آن سازه‌ی شهر در ارتباط مستقیم خواهند بود.

چاله‌ میدان توپخانه و تاریخ محو شده در آن

هشدار شاکری از فاجعه‌ای که می‌تواند پیش روی میدان توپخانه باشد، نه فقط چاله‌ی ایجاد شده در ضلع شمالی میدان و مردمی که هر روز از کنارش می‌گذرند را تهدید می‌کند، بلکه همانطور که از نام پروژه مشخص است، این چاله درست در میدان مشق قرار دارد، میدانی که از هر جهت که به آن نگاه کنید با یک مجموعه‌ی تاریخی در اطرافش مواجه می‌شوید، از سمت غرب با محدوده‌ی باغ ملی، موزه‌ی ملی، خیابان سی‌تیر، موزه‌ی ارتباطات، موزه‌ی پست و نزدیک‌تر از همه موزه‌ی استاد صنعتی که تازه روحی به آن داده‌اند. از سمت شرق مجموعه‌ی بانک تجارت و همه‌ی ساختمان‌های تاریخی قرار گرفته در پشت آن و از سمت شمال لاله‌زار همه‌ی محدوده‌ی تاریخی فردوسی و اتحادیه و از سمت جنوب کاخ گلستان و محدوده‌ی تاریخی بازار تهران و حتی «اودلاجان».